 |
| Các nhà khoa học mặc đồ bảo hộ trong hang dơi |
Trước khi tiến vào hang, một nhóm các nhà khoa học cẩn thận mặc trang bị phòng độc, bịt khẩu trang, tay đeo găng dày để che kín toàn thân. Bởi việc tiếp xúc với phân hoặc nước tiểu của dơi có thể khiến các nhà khoa học bị nhiễm một số loại virus nguy hiểm nhất thế giới chưa được biết đến.
Bật đèn pha cùng các trang thiết bị, các chuyên gia dựng một tấm lưới ở ngay lối vào cửa hang. Hang động này là một phần của hệ thống hang động đá vôi rộng lớn nằm ở tỉnh Vân Nam, phía tây nam của Trung Quốc.
Họ kiên nhẫn chờ đợi tới khi Mặt trời lặn xuống, hàng ngàn con dơi ùa ra kiếm ăn, lao thẳng vào tấm lưới ấy. Họ tiến hành thu hoạch, cẩn thận gây mê cho chúng trước khi rút một ít máu dưới cánh. "Chúng tôi còn thu thập mẫu nước bọt, phân và nước tiểu nữa" - Ông Peter Daszak - người đứng đầu EcoHealth Alliance, tổ chức phi chính phủ của Mỹ chuyên đi tìm virus mới để ngăn chặn đại dịch xảy ra, chia sẻ.
Daszak có thể xem là một "thợ săn virus". 10 năm qua, ông đã đi qua 20 quốc gia, cố gắng ngăn đại dịch bùng phát bằng cách tìm kiếm mầm bệnh trong các hang dơi. Trong đó, mầm bệnh đáng chú ý nhất phải kể đến chủng virus corona.
"Chúng tôi đã thu thập hơn 15.000 mẫu nghiên cứu của dơi, từ đó xác định được hơn 500 chủng virus corona mới" - Daszak cho biết. Thành quả của ông và các đồng nghiệp có thể giúp dự đoán xem đâu sẽ là chủng virus dễ lây cho con người nhất, nhằm cảnh báo cho thế giới về những đại dịch giống như Covid-19.
Đáng chú ý, thứ virus họ tìm ra vào năm 2013 tại một hang động của Trung Quốc hoàn toàn có thể là "tổ tiên" của Covid-19 hiện nay.
Nghiên cứu về virus corona
Trước đại dịch SARS năm 2003, các nghiên cứu về virus corona vốn không được xem trọng. "Đó không phải là lĩnh vực hấp dẫn trong nghiên cứu y khoa" - trích lời Wang Linfa - chuyên gia virus học từ ĐH Duke-NUS Singapore. Trước lúc đó, chỉ có 2 bệnh nhân nhiễm virus corona được xác nhận và đều từ thập niên 1960.
Năm 2009, tổ chức Predic được thành lập dưới sự tài trợ của Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID), với mục tiêu là tìm kiếm và xác định các chủng bệnh mới - bao gồm cả virus corona - trước khi chúng có khả năng lây lan cho con người. Trong vòng 10 năm hoạt động, tổ chức này đã được trao 200 triệu USD để phục vụ cho nghiên cứu và họ đã tìm ra 5 chủng virus corona ở người - bao gồm cả Covid-19.
Theo Daszak nhận định, loài dơi là nguồn cơn của hơn 15.000 chủng virus corona, nhưng chỉ vài trăm loại là được biết tới. Hiện tại, tổ chức EcoHealth Daszak đang tập trung vào phía tây nam của Trung Quốc, tới những hang động đá vôi của tỉnh Vân Nam - nơi có quần thể dơi cực kỳ lớn.
 |
| Viện Smithsonian thực hiện lấy mẫu virus ở dơi tại Myanmar và Kenya |
Predict hiện đang hoạt động tại 31 quốc gia. Một đội săn virus khác do Viện Smithsonian hoạt động thì nhắm tới Myanmar và Kenya. Đó đều là những nơi có hệ sinh thái đa dạng, đồng thời các cộng đồng loài người sống dựa vào thiên nhiên nhiều hơn nên rất dễ để virus lây lan giữa các loài, theo nhận định của Dawn Zimmerman - trưởng nhóm nghiên cứu của Viện Smithsonian.
Cuộc chiến giữa Dơi và con người
Đông Nam Á và Trung Quốc là những nơi con người thường xuyên tiếp xúc với động vật hoang dã, thông qua buôn bán, trao đổi, giết thịt... Sau khi xét nghiệm máu của một số người sống gần hang dơi tại tỉnh Vân Nam vào năm 2015, Daszak nhận thấy 3% có các kháng thể với virus vốn chỉ xuất hiện ở dơi. Điều đó có nghĩa là họ đã tiếp xúc và đã miễn dịch thành công.
"Họ có thể đã vô tình nhiễm các mầm bệnh này và đã phục hồi hoặc chỉ có một vài tế bào cơ thể bị nhiễm bệnh", Daszak nhận định.
Bà Wang Linfa cho biết, virus corona muốn lây sang người sẽ cần phải có khả năng liên kết với thụ thể tế bào, mà điều này thì cần một vật chủ trung gian. Đó có thể là cầy hương, lạc đà, tê tê... hay bất kỳ loài vật nào có thể gần với người.
Tuy nhiên, hầu hết các mầm bệnh nguy hiểm lại có bắt nguồn từ dơi, với một tỉ lệ lớn virus lây được sang người - như Ebola và SARS. "Nguyên nhân là bởi dơi dù biết bay những vẫn là thú. Cơ thể chúng phải chịu nhiều áp lực, và điều này thường khiến hệ miễn dịch bị quá tải" - Daszak giải thích.
"Để giải quyết, chúng phải tự kìm hãm hệ miễn dịch của bản thân, để rồi tự biến mình thành ổ chứa virus với liều lượng lớn". Cộng thêm tập tính sống thành bầy lớn, trong một đàn dơi hầu như con nào cũng sẽ có virus mà thôi.
Tại sao lại xuất hiện chủng virus corona mới?
Daszak cho biết, mỗi mẫu vật thu được sẽ được gửi đến các phòng thí nghiệm đối tác trên toàn thế giới để phân tích mẫu di truyền, nhằm tìm xem liệu đó có phải virus mới hay không. Tuy nhiên, đáp án không phải lúc nào cũng rõ ràng.
"Một virus sẽ được xem là mới nếu có hơn 20% ADN khác so với các virus đang có" - Supaporn Watcharaprueksadee - chuyên gia nghiên cứu dịch bệnh tại Đại học Chulalongkorn (Bangkok, Thái Lan) cho biết.
Nó khá phức tạp, bởi vậy mà đôi khi các chuyên gia ngỡ rằng mình đã tìm thấy virus mới, nhưng thực ra nó đã lan truyền trong cộng đồng được vài năm. Theo nhận định của Patrick Woo - chuyên gia nghiên cứu dịch bệnh từ ĐH Hong Kong thì phân nửa số virus gây viêm phổi vẫn chưa được xác định. Đa số các trường hợp bệnh nhân khỏi bệnh, và chẳng ai nghiên cứu sâu hơn làm gì.
Năm 2005, Woo cũng tìm ra một chủng virus mới tại 2 bệnh nhân ở Hong Kong. Ông đặt tên cho nó là HKU1. Nhưng rốt cục, hóa ra nó chính là virus trước đó đã lây lan cho một số bệnh nhân ở Mỹ, Úc và Pháp.
 |
| Nhóm của EcoHealth Alliance lấy mẫu từ một con dơi |
“Tổ tiên” của Covid-19
Khi Covid-19 xuất hiện, Shi Zhengli - một chuyên gia tại Viện virus Vũ Hán ngay lập tức so sánh nó với dữ liệu hơn 500 chủng virus corona của EcoHealth.
Kết quả: Virus chủng mới khá tương đồng với mẫu tìm thấy trong loài dơi lá mũi tại Vân Nam vào năm 2013.
Sự tương đồng lên tới 96,2%. Điều này có nghĩa, virus trong hang dơi ngày đó có thể là tổ tiên của Covid-19 ngày nay, hoặc là "họ hàng" rất gần. Việc biết virus mới tới từ đâu và lây lan sang người bằng cách nào là một manh mối rất quan trọng. Nó cho phép chúng ta sớm xác định được dịch bệnh, kịp thời đưa ra giải pháp ngăn chặn sự lây lan.
Theo Daszak, đối với trường hợp của Covid-19, thông tin này sẽ giúp các chuyên gia tìm hiểu xem khả năng tiến hóa virus như thế nào để có thể lây từ người sang người. Mục đích là để ngăn chặn các dịch bệnh tương tự trong tương lai. Bằng việc biết được đâu là virus có khả năng gây nguy hiểm cho con người, họ có thể thiết lập kế hoạch và giảm thiểu khả năng lây lan.
Ví dụ như một sự kiện, vào tháng 1/2019, Trường Sức khỏe Cộng đồng Mailman và Liên minh Sức khỏe Cộng đồng của Đại học Columbia tuyên bố họ đã tìm thấy một con dơi ở Liberia mang chủng Ebaire của Zaire - gây ra vụ dịch 2013-2016 ở Tây Phi – điều đó có nghĩa là họ đã tìm thấy nguồn bệnh có thể xảy ra của nạn dịch đã từng gây ra hơn 11.000 ca tử vong ở Châu Phi.
Điều quan trọng tiếp theo chúng ta cần phải làm
Ngoài việc cung cấp cái nhìn sâu sắc về nguồn gốc của Covid-19 và Ebola, những “thợ săn virus” cũng giúp dự đoán nơi dịch bệnh lớn tiếp theo sẽ xuất hiện - và hy vọng ngăn chặn nó bằng cách lập bản đồ tiến trình sự phát triển của virus và tiến hành các biện pháp giảm thiểu sự lây truyền.
Như SARS và MERS - 2 loại virus đặc biệt nguy hiểm với khả năng lan truyền trực tiếp từ người sang người. "Chúng tôi tìm ra 50 mầm bệnh liên quan đến SARS chỉ trong 1 lần thực địa" - Daszak cho biết. Thậm chí, họ có thể tái tạo lại SARS nhờ những gì tìm được khi đó.
Có một loạt các biện pháp phòng ngừa có thể được thực hiện để ngăn chặn sự phát triển của virus. Giáo dục cộng đồng ở những khu vực có tỷ lệ nhiễm virus cao là đặc biệt quan trọng.
"Ở một số vùng của Kenya, chúng tôi đã dạy mọi người cắm lỗ trên mái nhà của họ để ngăn dơi xâm nhập hoặc dạy họ đun sôi sữa lạc đà trước khi uống để tiêu diệt mầm bệnh", Zimmerman nói.
Liên minh EcoHealth cũng đã nâng cao nhận thức về những rủi ro của việc buôn bán các loài như có thể chứa virus như tê tê và giáo dục người dân về sự cần thiết phải tránh các loại trái cây mà dơi có thể ăn.
Dơi và động vật hoang dã khác đôi khi cũng được gắn các thiết bị theo dõi để giúp các nhà khoa học tìm hiểu về mô hình lây truyền bằng cách phân tích chuyển động của chúng và tần suất chúng tiếp xúc với vật nuôi và con người.
Dựa vào các nghiên cứu này, vaccine có thể được tạo ra. Các mẫu máu lấy từ dơi có chứa các kháng thể do chúng tạo ra để chống lại virus", những thứ này có thể làm cơ sở cho sự phát triển của vắc-xin hoặc điều trị huyết tương chống lại mầm bệnh mới.
Trước thời điểm đại dịch Covid-19 nổ ra, tương lai của tổ chức Predict trở nên thiếu ổn định. Các quỹ đầu tư đã hết hạn vào cuối tháng 3/2020. Tuy nhiên, đại dịch đã cho thấy vai trò của họ lớn đến mức nào, và nhờ vậy họ nhận được thêm 6 tháng trợ cấp kinh phí từ Đại học California, Davis trị giá 2,26 triệu USD.
"Chúng tôi hy vọng sẽ quay trở lại đó một lần nữa càng sớm càng tốt", ông Daszak nói. "Và sau đó chúng tôi sẽ tập trung mọi nỗ lực vào việc tìm ra chính xác Covid-19 đến từ đâu".
AN CHI (Theo CNN)
