Văn hóa - Điểm tựa của kỷ nguyên vươn mình!

Nhiều nghiên cứu lịch sử quân sự thế giới lý giải sức mạnh Việt Nam trước nay, một đất nước không rộng, người không đông, kinh tế kém phát triển (do chiến tranh) nhưng luôn chiến thắng những đế quốc xâm lược hùng mạnh? Họ tìm thấy một mã hạt nhân “ngụ binh ư nông” (gửi binh lính vào trong nông dân) rất đáng chú ý. Khi hòa bình thì lính tráng về làm ruộng, khi có chiến tranh thì toàn dân làm lính nên đặc trưng của quân đội là rất linh hoạt, nhanh gọn, cơ động, có thể tác chiến trên mọi địa hình, thời tiết, hoàn cảnh, lại có thể tự nuôi mình…

Sống trong dân, từ dân mà ra nên khi cầm vũ khí giữ nước người lính được tiếp sức mạnh từ dân, từ bầu khí quyển, từ mảnh đất văn hóa họ sống. Thì ra, người Việt Nam luôn thắng kẻ xâm lược bằng sức mạnh văn hóa. Không ngẫu nhiên trong Bình Ngô đại cáo, anh hùng dân tộc Nguyễn Trãi đặt ở phần mở bài những phạm trù cơ bản của văn hóa Việt, với tên nước (Đại Việt), văn hiến, núi sông, bờ cõi, phong tục, truyền thống. Kết cấu ấy như muốn nói văn hóa là miền thượng nguồn dồi dào tuôn chảy sức mạnh đẩy quân thù ra biển Đông.

“Ngụ binh ư nông” được kết tinh và phát huy cao độ ở thời đại Hồ Chí Minh nên quân đội là của dân, từ dân mà ra, được Đảng lãnh đạo, giáo dục, rèn luyện nên đã vượt qua những chướng ngại tưởng chừng không thể vượt nổi. Hệ quả của đặc trưng này lại tạo ra một đặc điểm của văn hóa Việt là tinh thần tương thân tương ái con người với con người “chị ngã em nâng”, tinh thần đoàn kết quân với dân rất sâu nặng. Phải có dân làng gom góp gạo, vải, cơm ăn, thức uống; triều đình cho người đi rèn ngựa sắt, roi sắt, Thánh Gióng mới có thể lớn bổng khác thường và phi ngựa ra trận tiền đuổi giặc. Truyện Thánh Gióng là huyền thoại về tình đoàn kết, ủng hộ, giúp đỡ của dân, của chính quyền (triều đình) với quân đội (Thánh Gióng) từ dân mà ra, dân nuôi dạy, nên quân đội ấy mang sức mạnh tổng hợp, hết mình vì dân nên chiến thắng giặc dữ xâm lăng!

Câu nói của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng “Văn hóa còn thì dân tộc còn” không chỉ là nguyên lý thắng lợi, chân lý lịch sử, còn là đạo lý dân tộc.

Ngày 05/01/2025 vừa qua, trận chung kết bóng đá lượt về Thái Lan - Việt Nam đem lại bao cung bậc cảm xúc cho người hâm mộ, cuối cùng là sự vỡ òa niềm vui chiến thắng, niềm tự hào dân tộc. Huấn luyện viên Kim Sang Sik lý giải nguyên nhân thành công do tổ chức đội tuyển theo mô hình gia đình. Huấn luyện viên trưởng là “anh trai cả”. Toàn đội tuân thủ chiến thuật, đoàn kết, vì niềm tự hào dân tộc, tự tin… Đó là chiến thắng bằng văn hóa, biết tựa vào văn hóa.

Năm 2025 đã tới với bao hứa hẹn về sự vươn mình của đất nước bước vào kỷ nguyên mới mà thời điểm bắt đầu là Đại hội XIV của Đảng, mọi người dân Việt Nam đoàn kết nhất trí, chung sức đồng lòng, tranh thủ tối đa thời cơ, thuận lợi, đẩy lùi nguy cơ, thách thức, cùng đưa đất nước phát triển toàn diện, mạnh mẽ, bứt phá. Bầu trời văn minh Cách mạng kỹ thuật 4.0 của thế giới đang chờ đón con tàu Việt Nam, lấy văn hóa làm điểm tựa, làm nền tảng cơ sở để cất cánh vươn cao, vươn xa tới những đỉnh cao mới, thành tựu mới. Đó như một tất yếu!

Với vai trò là nền tảng tinh thần của xã hội, mang ý nghĩa cơ bản, cốt lõi hình thành bản sắc, đã thành quy luật, ở bất cứ đâu, thời đại nào, dù ý thức hay không ý thức, văn hóa cũng luôn ở vị trí trung tâm mang tính quyết định xu hướng của thời đại. Vì thế luận điểm “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi” của Bác Hồ mang tính phổ quát rộng rãi. Vai trò của vĩ nhân hay chính quyền là rất lớn, tài năng của họ thể hiện ở chỗ thấu hiểu thời đại, thấu cảm lòng dân, nắm bắt thời cơ; nắm vững giá trị lịch sử văn hóa để tập hợp sức mạnh quần chúng, bắt mạch vào truyền thống để khơi dậy sức mạnh tinh thần và vật chất trong cộng đồng. Những năm đầu thế kỷ XXI, giới nghiên cứu lịch sử quốc tế đánh giá Cách mạng tháng Tám là một trong những cuộc cách mạng thành công nhất trong lịch sử thế giới, từ phương pháp hòa bình tới mục đích thay đổi thể chế ý thức hệ. Diễn ra trong khoảng thời gian nhanh nhất (hơn nửa tháng), trong không gian rộng dài nhất (từ Bắc đến Nam) trong điều kiện thông tin liên lạc, giao thông lạc hậu, nhưng hiệu quả nhất, triệt để nhất: Người dân từ địa vị nô lệ lên địa vị làm chủ, từ chế độ thực dân phong kiến đổi sang chế độ dân chủ. Có một nguyên nhân thắng lợi cơ bản là do Bác Hồ và Đảng đã khơi dậy và nhân lên văn hóa yêu nước, tự chủ, tự quyết của truyền thống dân tộc và văn hóa đoàn kết của nhân dân tạo ra sức mạnh nội sinh vô cùng to lớn.

Do con người sáng tạo ra, vừa chi phối hoạt động, vừa cung cấp năng lượng tinh thần cho con người, cho xã hội, văn hóa là mục tiêu, cũng là động lực của phát triển. Là mạch ngầm bền bỉ chảy đã hàng mấy nghìn năm, văn hóa tạo ra chất keo gắn kết các thành viên, các đơn vị, gắn nối thời đại này với thời đại kia. Gắn liền với sự hình thành, phát triển của cộng đồng, văn hóa thẩm thấu, chi phối và điều tiết mọi quan hệ, chuẩn mực xã hội, tất yếu văn hóa phải là một yếu tố chiến lược trong hoạch định chính sách của quốc gia. Bài học một vài nước nôn nóng phát triển kinh tế, bỏ qua văn hóa nên đã tạo ra sự xung đột gay gắt trong xã hội, phong tục, tập quán đảo lộn, đạo đức xuống cấp… Vì lẽ này, Đảng ta chủ trương “văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội” là hoàn toàn biện chứng, khoa học.

Bất kỳ một thể chế xã hội nào, một nhân cách nào cũng có cái gốc là văn hóa truyền thống. Cái gốc vững thì cây mới khỏe khoắn, tốt tươi. Là nội dung cơ bản của văn hóa, con người vừa là chủ thể sáng tạo vừa là đối tượng thụ hưởng văn hóa. Thể hiện năng lực qua tư cách văn hóa, con người là thước đo văn hóa của đất nước, là gương mặt tinh thần của dân tộc. Hẳn nhiên con người là hạt nhân, là bản sắc của văn hóa, thế nên phát triển văn hóa là phát triển con người, đầu tư cho văn hóa là đầu tư cho con người. Trong bối cảnh hội nhập hôm nay, tất yếu đặt ra vấn đề chống xâm lăng văn hóa cùng một giải pháp cơ bản là tăng cường sức đề kháng văn hóa cho con người. Khái niệm “văn hóa ngoại biên” (marginal culture) xuất hiện để chỉ vùng trung gian gặp gỡ, tức các “đường biên” - nơi cộng sinh, pha tạp, chồng chéo nhau của nhiều dòng/luồng văn hóa, do vậy, ở đây sức sống văn hóa mới mãnh liệt nhất, và con người cũng dễ sa ngã nhất. Để có bản lĩnh văn hóa, tức có sức đề kháng cao, giải pháp tốt nhất là tạo điều kiện cho cây xanh nhân cách con người khỏe mạnh hơn bằng cách cắm sâu hơn nữa vào mảnh đất truyền thống. Cũng đồng thời, để tiếp thu được nhiều, sâu sắc hơn giá trị cổ truyền dân tộc, sẽ tạo ra được những nét khác biệt với thế giới. Trên cơ sở đó mới tạo ra được tiếng nói riêng - một yếu tố cơ bản trong quá trình hội nhập. Vì thế chỉ có thể phát triển cân đối, hài hòa khi lấy văn hóa truyền thống làm điểm tựa, làm bệ phóng.

Phát triển công nghiệp văn hóa như là sự đương nhiên của thời kỳ toàn cầu hóa. Ngày nay người ta càng thấy văn hóa là tài sản vô giá. Với nhiều nước, doanh thu du lịch quốc tế có đóng góp lớn vào ngân khố quốc gia. Càng những nơi khác biệt và khác lạ nhưng an toàn càng mời gọi đầu tư và khách tham quan. Bài học của Thái Lan, Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc… cho thấy Việt Nam ta có tiềm năng dồi dào để làm giàu bằng thu hút du lịch.

Có một nền văn hóa đặc sắc rất đáng tự hào, con cháu Bà Trưng, Bà Triệu, Ngô Quyền, Nguyễn Trãi, Quang Trung, Hồ Chí Minh… sẽ phát huy quá khứ vẻ vang, nhân lên ở thời hiện đại với những cơ hội, khí thế, quyết tâm mới, để tạo ra sức mạnh nội sinh mạnh mẽ. Đất nước Việt Nam vươn mình nhất định thành công!./.