Khó khăn do chưa có quy định cụ thể
Theo chia sẻ của lãnh đạo Bộ Công Thương, quy định về ghi nhãn hàng hóa đã nhận được sự ủng hộ của đông đảo người tiêu dùng và các doanh nghiệp, góp phần vào việc xây dựng và duy trì một môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng, bảo đảm các quyền cơ bản của người tiêu dùng.
Tuy nhiên, bên cạnh mặt tích cực là tạo thuận lợi tối đa cho hoạt động sản xuất, kinh doanh, nguyên tắc tự xác định và tự chịu trách nhiệm về ghi nước xuất xứ trên nhãn hàng hóa cũng đã làm phát sinh một số bất cập.
Cho tới nay, Việt Nam đã ban hành nhiều quy định về xuất xứ hàng hóa, trong đó có việc như thế nào thì một sản phẩm được coi là có xuất xứ Việt Nam. Tuy nhiên, các quy định này mới chỉ áp dụng cho hàng xuất khẩu và hàng nhập khẩu, giúp hàng hóa được hưởng ưu đãi thuế nhập khẩu theo cam kết tại các hiệp định thương mại tự do hoặc phục vụ các mục tiêu khác của quản lý ngoại thương.
Với hàng hóa sản xuất, bao gồm cả sản xuất từ đầu vào nhập khẩu, và sau đó lưu thông trong nước, hiện chưa có quy định cách xác định như thế nào là hàng hóa được sản xuất tại Việt Nam.
Theo quy định tại Nghị định số 43/2017/NĐ-CP về nhãn hàng hóa và Nghị định số 111/2021/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung Nghị định số 43/2017/NĐ-CP, mọi tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh hàng hóa tại Việt Nam hoặc nhập khẩu hàng hóa vào Việt Nam đều phải ghi nhãn cho hàng hóa (trừ một số trường hợp quy định tại khoản 2 Điều 1 Nghị định số 43/2017/NĐ-CP).
Điều 10 Nghị định số 43/2017/NĐ-CP quy định nhãn hàng hóa phải thể hiện một số nội dung bắt buộc, gồm tên hàng hóa; tên và địa chỉ của tổ chức, cá nhân chịu trách nhiệm về hàng hóa; xuất xứ hàng hóa và các nội dung khác tùy theo theo tính chất của mỗi loại hàng hóa.
Riêng về xuất xứ hàng hóa, Điều 1 Nghị định số 111/2021/NĐ-CP yêu cầu tổ chức, cá nhân sản xuất, xuất khẩu, nhập khẩu tự xác định và ghi xuất xứ hàng hóa của mình bảo đảm trung thực, chính xác, tuân thủ các quy định pháp luật về xuất xứ hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu, hàng hóa sản xuất tại Việt Nam hoặc các cam kết quốc tế mà Việt Nam tham gia.
Việc thiếu các quy định như thế nào được coi là một sản phẩm “Sản xuất tại Việt Nam” đã khiến nhiều tổ chức, cá nhân gặp khó khăn khi muốn ghi chính xác nước xuất xứ trên nhãn sản phẩm theo quy định của Nghị định số 43/2017/NĐ-CP.
Hơn nữa, việc thiếu quy định về bộ tiêu chí để xác định xuất xứ hàng hoá cũng gây khó khăn cho chính các cơ quan chức năng trong việc kiểm tra, xác định nguồn gốc cũng như việc tuân thủ quy định của các thương nhân.
Cùng với đó, một số mặt hàng dù chỉ trải qua các công đoạn gia công, lắp ráp, chế biến đơn giản tại Việt Nam nhưng cũng gắn nhãn “Sản xuất tại Việt Nam” khiến người tiêu dùng thắc mắc, thậm chí bức xúc nhưng các cơ quan chức năng lại không có căn cứ để phân xử - Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nêu thêm vấn đề.
Vì vậy, nhiều quan điểm cho rằng, cần xây dựng bộ tiêu chí giúp xác định hàng hóa là hàng hóa sản xuất tại Việt Nam, giúp môi trường sản xuất, kinh doanh trong nước minh bạch và an toàn hơn cho hoạt động của doanh nghiệp, bảo vệ sản xuất trong nước và bảo vệ lợi ích của người tiêu dùng.
Xây dựng căn cứ để xác định hàng hóa sản xuất tại Việt Nam
Để hoàn thiện hành lang pháp lý, ngày 27/5/2022, Chính phủ đã giao Bộ Công Thương xem xét, quyết định ban hành Thông tư về cách xác định hàng hóa “Sản xuất tại Việt Nam”. Trên cơ sở đó, Bộ trưởng Công Thương đã ban hành quyết định thành lập Tổ soạn thảo Thông tư, do Cục Xuất nhập là đầu mối chủ trì.
Theo ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, Dự thảo Thông tư được xây dựng chủ yếu dựa trên các bộ quy tắc xuất xứ hiện đang áp dụng cho hàng xuất khẩu từ Việt Nam, có tham khảo các phương pháp xác định xuất xứ của thế giới và điều chỉnh để áp dụng phù hợp.
Dự thảo Thông tư quy định 5 nguyên tắc xác định và thể hiện hàng hóa của Việt Nam, trong đó có nguyên tắc tổ chức, cá nhân căn cứ các quy định của Thông tư để tự xác định và tự chịu trách nhiệm khi xác định hàng hóa của mình là hàng hóa sản xuất tại Việt Nam.
Trường hợp không xác định được hàng hóa là hàng hóa sản xuất tại Việt Nam theo quy định tại Thông tư thì ghi nơi thực hiện công đoạn cuối cùng để hoàn thiện hàng hóa.
Đáng chú ý, Thông tư sẽ không làm phát sinh thêm chi phí, không quy định thêm bất kỳ thủ tục hành chính mới nào đối với doanh nghiệp mà chỉ giúp các tổ chức, cá nhân có căn cứ để thực hiện đúng yêu cầu của Nghị định số 43/2017/NĐ-CP và Nghị định số 111/2021/NĐ-CP, giúp loại bỏ các trường hợp vô tình hay cố tình vi phạm thông tin về nước xuất xứ - ông Trần Thanh Hải nhấn mạnh.
Các doanh nghiệp chân chính sẽ không phải đối diện với nguy cơ cáo buộc gian lận xuất xứ, tránh được rủi ro kiện tụng và mất uy tín với người tiêu dùng. Ngoài ra, khi kết hợp với việc thực thi Nghị định số 43/2017/NĐ-CP tại cửa khẩu, Thông tư sẽ giúp loại bỏ dần tình trạng hàng nhập khẩu nhập nhèm “đội lốt” hàng Việt như đã xảy ra một số vụ việc trong thời gian qua.
Theo đó, Dự thảo Thông tư quy định hàng hóa được coi là sản xuất tại Việt Nam khi đáp ứng một trong các tiêu chí sau: hàng hóa có xuất xứ thuần túy Việt Nam, hàng hóa được sản xuất tại Việt Nam từ toàn bộ nguyên liệu có xuất xứ Việt Nam; hàng hóa trải qua công đoạn gia công, chế biến cuối cùng tại Việt Nam làm thay đổi cơ bản tính chất của hàng hóa.
Dự thảo Thông tư cũng quy định các tiêu chí cụ thể trong trường hợp hàng hóa trải qua công đoạn gia công, chế biến cơ bản cuối cùng tại Việt Nam: chuyển đổi mã số hàng hóa, tỷ lệ phần trăm giá trị hay công đoạn gia công cụ thể.
Hàng hóa sẽ không được coi là hàng hóa sản xuất tại Việt Nam nếu chỉ trải qua một hoặc hoặc kết hợp nhiều công đoạn gia công, chế biến đơn giản. Nếu muốn hàng hóa được xác định là hàng hóa sản xuất tại Việt Nam thì các doanh nghiệp cần đáp ứng quy định tiêu chí hàm lượng giá trị Việt Nam cụ thể cần đạt được.
Theo lãnh đạo Vụ Xuất nhập khẩu, điều này sẽ khuyến khích các doanh nghiệp tìm kiếm nguồn cung nguyên vật liệu sản xuất tại Việt Nam để sử dụng thay thế cho nguyên vật liệu nhập khẩu. Từ đó, giúp mở rộng thị trường, tăng tính cạnh tranh cho doanh nghiệp cung cấp nguyên vật liệu sản xuất tại Việt Nam, khuyến khích phát triển các ngành công nghiệp vật liệu và ngành công nghiệp hỗ trợ của Việt Nam…
