Xử lý chất thải rắn: Thấy gì từ số liệu của cơ quan quản lý và kết quả kiểm toán?

(BKTO) - Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác phân loại, xử lý chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) vẫn còn nhiều hạn chế. Cùng với các cơ quan chức năng, sự vào cuộc của Kiểm toán nhà nước (KTNN) đã góp phần chỉ rõ thực trạng, từ đó đề xuất giải pháp để nâng cao hiệu quả công tác này.

z6935622159875_3352e571e4aef5596671e206a5bcb855.jpg
Cần tạo sự chuyển biến về nhận thức, hành động của người dân trong quản lý, phân loại CTRSH. Ảnh: P.Hiến

Tỷ lệ rác chôn lấp chiếm 60%, tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NNMT), thực hiện Luật Bảo vệ môi trường (BVMT), Bộ đã ban hành nhiều văn bản hướng dẫn để tổ chức thực hiện, đồng thời đôn đốc các địa phương triển khai công tác quản lý, phân loại CTRSH. Trên cơ sở đó, các địa phương, đặc biệt là các đô thị lớn nghiêm túc triển khai thực hiện và đạt những kết quả nhất định.

Tính đến ngày 30/6/2025, có 50/63 tỉnh, thành phố đã ban hành quy định về quản lý CTRSH; 55/63 tỉnh, thành phố đã ban hành quy định về phân loại CTRSH (gồm kế hoạch tổ chức thực hiện phân loại, công văn hướng dẫn phân loại CTRSH); 32/63 địa phương đã triển khai thí điểm phân loại CTRSH. Điều này cho thấy các địa phương đã có sự quan tâm đến việc thực thi Luật BVMT. 

rachue-17286963053461698345915.jpg
Tính đến ngày 30/6/2025, có 32/63 địa phương đã triển khai thí điểm phân loại CTRSH

Tính đến ngày 30/6/2025, khối lượng CTRSH phát sinh trong cả nước khoảng 69,4 nghìn tấn/ngày, xử lý đạt 91%. Trong đó, khu vực đô thị phát sinh khoảng 37,25 nghìn tấn/ngày, xử lý đạt 97,28%; khu vực nông thôn phát sinh khoảng 32,15 nghìn tấn/ngày, xử lý đạt 80,5%. Tuy nhiên, tỷ lệ chôn lấp CTRSH hiện chiếm khoảng 59,32%, trong khi hình thức xử lý này luôn tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm cho môi trường. 

Riêng lượng chất thải tại Hà Nội phát sinh khoảng 7.300 tấn/ngày và tại TP. Hồ Chí Minh phát sinh khoảng 14.000 tấn/ngày, tổng lượng chất thải của 2 thành phố chiếm khoảng 23% lượng rác thải của cả nước. Tại hai đô thị này, các bãi chôn lấp đang gây ô nhiễm, ảnh hưởng đến cuộc sống của người dân. 

 GS,TS. Nguyễn Hữu Dũng - Viện trưởng Viện Môi trường đô thị và công nghiệp Việt Nam - thừa nhận, đây là một vấn đề rất khó khăn bởi xử lý CTRSH phụ thuộc rất nhiều vào tình hình các địa phương và khả năng chi ngân sách cho công tác xử lý CTRSH.

Trong khi đó, theo đại diện Sở NNMT TP. Hà Nội, một trong những nguyên nhân khiến kết quả xử lý CTRSH chưa đáp ứng được yêu cầu là do hạ tầng kỹ thuật không đồng bộ từ phân loại, thu gom, vận chuyển, xử lý CTRSH sau phân loại; đặc biệt thiếu hạ tầng, công nghệ tái chế, xử lý chất thải thực phẩm, chất thải hữu cơ để biến thành năng lượng sinh khối (mùn, phân compost, điện sinh khối…) hoặc chế biến thành thức ăn gia súc, gia cầm.

Nguyên tắc “Người gây ô nhiễm phải trả chi phí xử lý” chưa được áp dụng triệt để, đặc biệt là việc chưa thu đủ giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý nên chưa thúc đẩy được nguồn lực tư nhân đầu tư về thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH.

Bộ NNMT

Thiếu hướng dẫn, xử lý chất thải rắn sinh hoạt chưa hiệu quả

Xác định vai trò quan trọng của công tác BVMT, thời gian qua, KTNN cũng tập trung kiểm toán vấn đề này, trong đó có nội dung phân loại, xử lý rác thải. Kết quả kiểm toán cho thấy, nhiều địa phương đã quan tâm tới công tác xây dựng các dự án và xử lý CTRSH, nhưng đến nay, hoạt động này vẫn không đảm bảo về công suất, hiệu quả.

Trong khi đó, CTRSH vẫn chủ yếu được thu gom từ các hộ gia đình theo cách thủ công, dùng xe đẩy tay tới điểm trung chuyển dẫn đến tình trạng không thể phân loại rác tại nguồn, chất thải nguy hại trộn lẫn với chất thải thông thường.

img_0582.jpg
Tình trạng thải rác sinh hoạt trực tiếp ra môi trường gây ô nhiễm nghiêm trọng. Ảnh: P.Hiến

Kết quả kiểm toán năm 2024 chỉ ra, tỉnh Tây Ninh chưa ban hành chính sách khuyến khích việc phân loại riêng rác thải nguy hại trong CTRSH phát sinh từ hộ gia đình, cá nhân; chưa ban hành quy định cụ thể hình thức và mức thu từ hộ gia đình, cá nhân và doanh nghiệp phải chi trả cho công tác xử lý CTRSH…

Việc ban hành văn bản liên quan đến hoạt động quản lý môi trường cũng chưa đầy đủ, kịp thời. Bộ Tài nguyên và Môi trường chưa ban hành quy định định mức kinh tế, kỹ thuật về thu gom, vận chuyển, xử lý CTRSH, chưa hướng dẫn phân loại cụ thể CTRSH khác tại nguồn theo quy định.

Tỉnh Quảng Ninh chưa hướng dẫn chuyển đổi mục đích sử dụng đất đối với diện tích bãi thải vượt quá 2 năm sản xuất theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ...

Tại thời điểm kiểm toán, KTNN đã kiến nghị cơ quan có thẩm quyền, đơn vị được kiểm toán nghiêm túc chấn chỉnh, thực hiện nghiêm túc kết luận kiểm toán.

Theo đó, Bộ Tài nguyên và Môi trường (cũ) cần sớm ban hành quy định định mức kinh tế, kỹ thuật về thu gom, vận chuyển, xử lý CTRSH; có hướng dẫn phân loại cụ thể CTRSH khác tại nguồn theo quy định. Các địa phương cần tổ chức triển khai việc phân loại riêng rác thải nguy hại; xây dựng hạ tầng để thu gom, phân loại, xử lý CTRSH theo đúng quy định của Luật BVMT… 

Tạo sự chuyển biến một cách thực chất

Thực tiễn cũng như công tác kiểm tra, giám sát cho thấy, việc quản lý, phân loại, xử lý CTRSH hiện chưa đảm bảo thống nhất giữa các địa phương, từ đó mang lại hiệu quả không cao. 

Liên quan đến những bất cập này, tại Họp báo thường kỳ của Bộ NNMT vừa qua, đại diện Cục Môi trường (Bộ NNMT) cho biết, đơn vị đang phối hợp rà soát những bất cập về quản lý CTRSH trong Luật BVMT và Nghị định để đề xuất sửa đổi, hoàn thiện; đề xuất ban hành Thông tư ban hành quy chuẩn kỹ thuật môi trường quốc gia về bãi chôn lấp CTRSH; Thông tư hướng dẫn một số nội dung trong hoạt động đầu tư theo phương thức đối tác công - tư lĩnh vực xử lý CTRSH...

z6935622152610_7c5cb68ac7481edfde9ee7746478cfdc-1-.jpg
Nâng cao trách nhiệm của mỗi người dân trong việc thu gom rác thải sẽ góp phần thiết thực vào BVMT. Ảnh: Phố Hiến

Bộ NNMT cũng đang tham mưu Chính phủ báo cáo Quốc hội thông qua Đoàn giám sát tối cao của Quốc hội “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về BVMT kể từ khi Luật BVMT năm 2020 có hiệu lực thi hành” để sớm có 1 Nghị quyết của Quốc hội về nâng cao hiệu lực, hiệu quả việc ban hành và thực hiện chính sách, pháp luật về BVMT, trong đó cho phép nghiên cứu cơ cấu lại các nhiệm vụ chi ngân sách cho BVMT theo hướng trọng tâm, trọng điểm, tập trung giải quyết các vấn đề môi trường tồn đọng kéo dài; đầu tư các công trình hạ tầng thiết yếu như hệ thống, hạ tầng thu gom, phân loại và xử lý CTRSH...

Theo ông Nguyễn Văn Toàn - Phó Chủ tịch Hội Nước và Môi trường Việt Nam, hiện nay, nhiều địa phương chưa áp dụng các mô hình thu phí theo khối lượng hoặc theo loại rác. Người dân chưa thấy được lợi ích trực tiếp, cả về tài chính lẫn tinh thần khi tham gia phân loại.

Vì vậy, để giải quyết vấn đề này, cần khẩn trương xây dựng, ban hành quy trình kỹ thuật, định mức kinh tế - kỹ thuật; ban hành giá tối đa và giá cụ thể, hình thức thu giá dịch vụ thu gom, vận chuyển, xử lý CTRSH theo từng loại, phù hợp với yêu cầu của Luật BVMT. 

Về lâu dài, Thứ trưởng Bộ NNMT Phùng Đức Tiến khẳng định, cần tăng cường tăng cường tuyên truyền, vận động, hướng dẫn nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng về quản lý, phân loại CTRSH. Các địa phương cần huy động sự tham gia của toàn xã hội về BVMT, trong đó Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên đóng vai trò nòng cốt trong tổ chức, hướng dẫn, giám sát việc thực hiện, phân loại, thu gom, vận chuyển, tái chế xử lý CTRSH.

z6935622116325_e6e62936b11831f40d05dbf62f22cfae.jpg

Đặc biệt “các địa phương cần triển khai ngay việc đầu tư hạ tầng kỹ thuật đồng bộ từ phân loại, thu gom, vận chuyển, xử lý CTRSH sau phân loại đồng bộ, phù hợp với quy hoạch của tỉnh sau sáp nhập ngay khi Quốc hội, Chính phủ ban hành các dự án đầu tư công trung hạn 2026-2030” - Thứ trưởng Tiến lưu ý.

Các ý kiến cũng cho rằng, trong bối cảnh việc thu gom, phân loại, xử lý CTRSH vẫn là vấn đề nan giải, công tác kiểm tra, giám sát, kiểm toán đối với hoạt động này cần tiếp tục được quan tâm để tạo sự chuyển biến từ nhận thức đến hành động một cách thực chất của các cơ quan liên quan, các địa phương cũng như mỗi người dân.

Các địa phương vẫn đang lúng túng trong việc áp dụng đơn giá, định mức kinh tế kỹ thuật về rác thải xử lý sau sinh hoạt hay việc đổi mới sắp xếp chính quyền địa phương hai cấp cũng phần nào ảnh hưởng đến việc bổ sung, sửa đổi các quy định pháp luật về BVMT.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Nguyễn Thị Mai Phương

Cùng chuyên mục
Xử lý chất thải rắn: Thấy gì từ số liệu của cơ quan quản lý và kết quả kiểm toán?