Bảo vệ báo chí chính thống trên nền tảng số

AI trở thành những nhà báo vô danh và không có trách nhiệm pháp lý

Đại biểu Quốc hội Phạm Trọng Nhân (Đoàn TP. Hồ Chí Minh) nêu, thời gian qua, các nội dung do AI sinh ra đang xuất hiện ngày càng nhiều trên các trang báo điện tử, nền tảng số, thậm chí trong quy trình biên tập. Do đó, để bảo đảm bao quát về phạm vi điều chỉnh của Dự thảo Luật so với thực tiễn, đại biểu đề nghị bổ sung nội dung: tác phẩm báo chí có yếu tố trí tuệ nhân tạo là nội dung báo chí được sản xuất toàn bộ, một phần với sự hỗ trợ của hệ thống trí tuệ nhân tạo. Cơ quan báo chí phải công bố mức độ can thiệp của trí tuệ nhân tạo và chịu trách nhiệm về độ chính xác, khách quan của nội dung.

Theo đại biểu, đây là những nội dung mà EU và UNESCO cũng như nhiều nước đang áp dụng. "Nếu Dự thảo Luật không quy định rõ, AI trở thành những nhà báo vô danh và không có trách nhiệm pháp lý. Quy định trên cũng đồng bộ với nguyên tắc minh bạch dữ liệu của Luật Giao dịch điện tử và phù hợp với định hướng của Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo".

Đại biểu Phạm Trọng Nhân cũng kiến nghị bổ sung vào Điều 16 Dự thảo Luật nội dung: Cơ quan báo chí phải thực hiện xác minh độc lập đối với những nội dung có yếu tố AI; chịu trách nhiệm liên đới nếu đăng tải nội dung sai sự thật ảnh hưởng đến an ninh quốc gia hoặc quyền lợi hợp pháp của tổ chức, cá nhân.

Đồng thời, bổ sung thêm quy định nhà báo có trách nhiệm nhận diện, cảnh báo và không sử dụng nội dung được tạo ra bởi trí tuệ nhân tạo mà không được xác minh.

Đồng quan điểm, đại biểu Tô Ái Vang (Đoàn TP. Cần Thơ) cho rằng, để đáp ứng với yêu cầu thực tiễn đặt ra thì việc bổ sung trách nhiệm của người sử dụng trí tuệ nhân tạo và kiểm soát nội dung do trí tuệ nhân tạo tạo ra là nhằm bảo đảm tính chuyên nghiệp, đạo đức và an toàn trong hoạt động báo chí.

Nhấn mạnh việc cần có cơ chế bảo vệ báo chí chính thống trong kỷ nguyên AI và tin giả, đại biểu Quốc hội Lý Anh Thư (Đoàn An Giang) phân tích, sự phát triển mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo thời gian qua đã làm thay đổi sâu sắc môi trường thông tin. Chỉ với vài thao tác, bất kỳ cá nhân nào cũng có thể tạo ra bài viết, hình ảnh hay video giống hệt sản phẩm báo chí.

“Nhà nhà làm báo, người người làm báo, tin tức lan truyền nhanh, không qua kiểm chứng, khiến người dân khó phân biệt đâu là thông tin chính thống, đâu là nội dung do AI tạo dựng. Điều này tạo ra áp lực lớn đối với báo chí cách mạng - vốn là tiếng nói của Đảng, Nhà nước và là diễn đàn của nhân dân” - đại biểu Lý Anh Thư nói.

Dự thảo Luật cần tiếp tục làm rõ hơn trách nhiệm trong việc gắn nhãn AI, kiểm chứng thông tin đầu vào và xử lý khi AI tạo ra nội dung sai sự thật. Đây là điều cần thiết để bảo vệ uy tín báo chí và quyền tiếp cận thông tin đúng của người dân.

Đại biểu Lý Anh Thư

Cũng theo đại biểu Thư, việc hoàn thiện các quy định định danh, định giá và ràng buộc trách nhiệm tối thiểu với các nhóm chủ thể sản xuất nội dung là cần thiết để hạn chế tin giả trên không gian mạng, đồng thời bảo vệ báo chí chính thống. Đại biểu cũng nhấn mạnh việc sớm đầu tư nền tảng số báo chí quốc gia như đề cập tại khoản 9, Điều 3 Dự thảo Luật; xây dựng cơ chế đặt hàng, hỗ trợ báo chí giá trị cao và tăng cường giám sát thực thi trên mạng.

Những giải pháp này vừa giúp báo chí nâng cao năng lực cạnh tranh, vừa hỗ trợ người dân tiếp cận thông tin chính xác và phân biệt rõ giữa nội dung báo chí và tin giả mạo.

Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và quyền lợi kinh tế của các cơ quan báo chí

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Đoàn Lâm Đồng) nêu rõ những thách thức kinh tế mà báo chí đang đối mặt khi một số tổ chức, cá nhân không phải cơ quan báo chí lập diễn đàn, sao chép nội dung từ báo chí chính thống, sau đó bóp méo, giật tít để câu view và kiếm doanh thu quảng cáo. Theo đại biểu, hành vi này đe dọa trực tiếp mô hình kinh tế báo chí chuyên nghiệp theo hai phương diện.

Thứ nhất, làm mất giá trị nội dung gốc khi nhiều bài phân tích sâu, điều tra tốn kém của các cơ quan báo chí bị trích dẫn miễn phí, bị đặt tiêu đề sai lệch, khiến độc giả không còn động lực trả phí cho nội dung chính thống.

Thứ hai, làm thất thoát nguồn thu quảng cáo do thuật toán các nền tảng số ưu tiên nội dung gây cảm xúc mạnh, giật gân, khiến báo chí chuyên nghiệp bị “lu mờ”, doanh thu quảng cáo chuyển dịch sang các trang câu view, làm xói mòn nguồn lực duy trì báo chí chất lượng.

Đại biểu Tú Anh dẫn chứng, ở Australia, Bộ quy tắc thương lượng giữa báo chí và nền tảng số đã tạo cơ chế đền bù kinh tế bắt buộc cho nội dung báo chí. Canada cũng đã thông qua Đạo luật Tin tức trực tuyến để tăng công bằng trên thị trường số, buộc các nền tảng lớn chia sẻ lợi ích với báo chí, bao gồm báo in, báo trực tuyến, báo phi lợi nhuận và báo địa phương.

Từ thực tiễn này, đại biểu đề nghị bổ sung quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí trên không gian mạng, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và quyền lợi kinh tế của các cơ quan báo chí đã đầu tư chi phí lớn để sản xuất thông tin chính xác, có kiểm chứng.

“Quy định này không hạn chế quyền tự do ngôn luận của người dân mà nhằm bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và các quyền liên quan của cơ quan báo chí, những chủ thể đã bỏ chi phí lớn để sản xuất thông tin có trách nhiệm được xác minh đúng theo quy định của Luật Báo chí. Việc bổ sung quy định này sẽ góp phần quan trọng là bảo vệ nền tảng báo chí chuyên nghiệp, bảo vệ việc làm của nhà báo chân chính và giữ vững định hướng thông tin lành mạnh trên kỷ nguyên số” – đại biểu Tú Anh lý giải.

Cũng liên quan đến nội dung này, đại biểu Hoàng Minh Hiếu (Đoàn Nghệ An) - cho rằng, để báo chí phát triển bền vững, cơ quan báo chí cần bảo vệ quyền lợi kinh tế và kiểm soát việc sử dụng lại nội dung bởi bên thứ ba, đặc biệt trên nền tảng số, công cụ tìm kiếm và mạng xã hội.

Hiện nay, các mạng xã hội lớn thu lợi đáng kể từ việc hiển thị, tổng hợp, trích đoạn hoặc dẫn liên kết nội dung báo chí, thậm chí dùng dữ liệu này để huấn luyện mô hình AI. Trong khi đó, cơ quan báo chí phải chịu toàn bộ chi phí sản xuất nhưng không được chia sẻ doanh thu tương xứng, dẫn đến nguồn thu của báo chí truyền thống suy giảm, nguy cơ tin giả lan rộng và thông tin bị thao túng. “Doanh nghiệp thu lợi từ việc sử dụng nội dung báo chí trên nền tảng số phải chia sẻ doanh thu với cơ quan báo chí trên cơ sở thương lượng giữa hai bên” – đại biểu Hiếu đề xuất./.