Cần một chiến lược phát triển bài bản cho ngành sữa Việt Nam

Sản xuất trong nước và mức tiêu thụ sữa gia tăng đáng kể

Mới đây, Bộ Công Thương đã đăng tải toàn văn Dự thảo Đề cương chiến lược phát triển ngành sữa đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 để lấy ý kiến đóng góp rộng rãi của các đơn vị, tổ chức, cá nhân.

Trước đó, tại Quyết định số 3399/QĐ-BCT ngày 28 tháng 6 năm 2010, Bộ Công Thương đã phê duyệt quy hoạch phát triển ngành công nghiệp chế biến sữa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2023. Sau hơn 10 năm thực hiện quy hoạch, các định hướng phát triển ngành công nghiệp chế biến sữa Việt Nam đến nay tuy chưa đạt được đầy đủ một số mục tiêu đề ra nhưng cũng có bước phát triển mạnh mẽ.

Nếu như năm 2015, sản xuất trong nước mới chỉ đáp ứng khoảng 34% nhu cầu sữa chế biến thì đến năm 2020, con số đó đã là 38%. Mức tiêu thụ sữa bình quân đầu người cũng có sự gia tăng đáng kể, lần lượt là 16 kg/người/năm lên 20 kg/người/năm và hơn 24 kg/người/năm vào các năm 2015, 2020 và 2022.

Các doanh nghiệp ngành sữa đã chủ động, sáng tạo tìm hướng đi thích hợp như đầu tư công nghệ mới, thiết bị dây chuyền sản xuất chế biến hiện đại cùng với hệ thống phân phối thông minh để tạo ra sản phẩm mới có chất lượng cao và có uy tín đáp ứng thị trường trong và ngoài nước.

5 hạn chế của ngành sữa Việt Nam

Bên cạnh những thành tựu trong thời gian qua, phát triển ngành sữa Việt Nam vẫn còn những bất cập, hạn chế.

Thứ nhất, hiện nay Việt Nam mới chỉ có 25% tổng số bò sữa được nuôi tập trung ở trang trại, với trên 70.000 bò sữa (chủ yếu tại trang trại của công ty Vinamilk và TH Milk). Tuy nhiên, do nguồn cung cấp thức ăn chăn nuôi và giá trị đầu tư chăn nuôi còn vẫn cao nên các sản phẩm sữa của Việt Nam có giá thành cao so với sản phẩm sữa cùng loại trên thế giới.

Thứ hai, cho đến nay vẫn chưa có một quy hoạch bài bản cho ngành sữa trong nước. Mạng lưới sản xuất nguyên liệu sữa tươi và khu vực chế biến sữa chưa đáp ứng yêu cầu phát triển chung của ngành. Ở nhiều địa phương, việc đầu tư xây dựng các cơ sở chế biến mất cân đối với nguồn nguyên liệu, làm giảm hiệu quả sản xuất, kinh doanh, dẫn tới phát triển ngành chưa ổn định, không bền vững.

Thứ ba, công nghiệp chế biến sữa vẫn còn hạn chế, dẫn đến đóng góp của công nghiệp chế biến trong nâng cao giá trị gia tăng cho các sản phẩm sữa hàng hoá hiện nay vẫn còn thấp.

Thứ tư, chất lượng và chủng loại sản phẩm sữa chưa đa dạng, phát triển các sản phẩm từ sữa chưa nhiều, tính cạnh tranh kém, giá trị gia tăng chưa cao, giá sữa xuất khẩu thường thấp hơn giá thị trường thế giới cùng loại 5-10%. Sản phẩm chế biến còn đơn điệu, việc đầu tư chế biến sâu, sản xuất ra các sản phẩm có giá trị gia tăng cao còn chiếm tỷ lệ thấp so với tổng sản lượng sản phẩm chế biến. Đặc biệt các sản phẩm chế biến sau sữa chưa đáp ứng được thị trường nội địa và xuất khẩu.

Thứ năm, nguồn cung nguyên liệu chưa đáp ứng được nhu cầu chế biến sữa trong nước. Sản xuất sữa nguyên liệu phải đối mặt với sự mất cân bằng cung và cầu khi nguồn sữa trong nước chỉ đáp ứng khoảng 35-40% tổng nhu cầu sữa dùng chế biến.

Bộ Công Thương cũng chỉ rõ, chính việc chưa chủ động được nguồn cung nhiên liệu trong nước đã ảnh hưởng trực tiếp tới diễn biến lợi nhuận của các doanh nghiệp sữa trong nước.

Tiến tới từng bước chủ động nguyên liệu trong nước

Với dân số xấp xỉ 100 triệu dân, sức tiêu thụ cao, dư địa tăng trưởng thị trường sữa trong nước vẫn còn rất lớn.

Các chuyên gia đều nhận định rằng, Việt Nam có nhiều cơ hội và dư địa cho phát triển ngành sữa trong thời gian tới. Đó chính là việc chúng ta đã đã gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) và tham gia ký kết 17 Hiệp định thương mại tự do (FTA). Việc này góp phần tạo nhiều cơ hội mới như lộ trình cắt giảm thuế quan theo các FTA, tạo điều kiện cho doanh nghiệp xuất khẩu sữa ra thị trường thế giới. Cùng với đó, Chương trình sữa học đường của Chính phủ đã được triển khai rộng khắp cả nước, giúp mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm…

Chính vì thế, Bộ Công Thương cho rằng, việc xây dựng Chiến lược phát triển ngành sữa Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 là rất cần thiết và cấp bách, nhằm hiện thực hóa các mục tiêu đã được đặt ra của giai đoạn trước cũng như trong giai đoạn mới.

Cụ thể, phát triển bền vững ngành sữa Việt Nam, ngành công nghiệp chế biến sữa trở thành ngành có công nghệ hiện đại với cơ cấu ngành đồng đều, sản phẩm có giá trị gia tăng cao đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu, hội nhập với kinh tế khu vực và thế giới.

Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương) cho rằng, thời gian tới, cần tiếp tục mở rộng, đầu tư xây mới trang trại và quy mô đàn bò sữa theo hướng hiện đại, khép kín để nâng cao tỷ lệ nguyên liệu trong nước, từng bước chủ động nguồn nguyên liệu phục vụ sản xuất, giảm dần tỷ lệ nguyên liệu nhập khẩu. Điều này một mặt sẽ tạo nên sức cạnh tranh đối với các doanh nghiệp sữa trong nước, mặt khác lại tạo động lực để các doanh nghiệp nội địa cải tiến công nghệ và quy trình sản xuất nhằm sản xuất những sản phẩm có chất lượng cao hơn và giá cả hợp lý để đủ sức cạnh tranh. Ngoài ra, cần tăng cường tìm kiếm và mở rộng thị trường xuất khẩu đặc biệt là sang Trung Quốc, Trung Đông và các nước ASEAN, châu Âu. 

Hiện, Bộ Công Thương đang xây dựng đề cương chiến lược, trong đó sẽ đặt ra các chỉ tiêu về sản phẩm, sản lượng; chỉ tiêu về thị phần sữa sản xuất trong nước; chỉ tiêu về xuất khẩu và tham gia chuỗi giá trị toàn cầu; định hướng phát triển các sản phẩm sữa theo hướng xanh, tuần hoàn và tiết kiệm năng lượng...

Đề cương dự kiến sẽ đưa ra các nhóm giải pháp gồm hoàn thiện thể chế môi trường kinh doanh, nâng cao hiệu quả hội nhập kinh tế quốc tế và phát triển ngành công nghiệp chế biến sữa Việt Nam theo hướng hiện đại, xanh và bền vững; đẩy mạnh xuất khẩu sữa Việt Nam; cơ chế, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất, tham gia trong chuỗi cung ứng ngành công nghiệp chế biến sữa.

Theo kế hoạch, Dự thảo Đề cương chiến lược phát triển ngành sữa đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 sẽ được hoàn thiện vào tháng 6, sau đó báo cáo Bộ Công Thương để trình Chính phủ.