Cần tiêu chí cụ thể trong xếp hạng ưu tiên và đánh giá hiệu quả đầu tư công

Thảo luận tại hội trường về kết quả đánh giá giữa kỳ thực hiện kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016-2021, nhiều đại biểu Quốc hội có chung đánh giá: Việc thực hiện đầu tư công bước đầu có những đổi mới căn bản về phương thức quản lý, cân đối, phân bổ nguồn lực tài chính quốc gia dành cho đầu tư phát triển, chuyển từ cơ chế quản lý theo kế hoạch đầu tư hàng năm sang kế hoạch trung hạn gắn với kế hoạch hằng năm, khắc phục dần tình trạng quyết định chủ trương và quyết định đầu tư tùy tiện không căn cứ vào khả năng cân đối vốn cũng như tình trạng đầu tư vượt quá kế hoạch, vốn được giao.

Nặng phân bổ, nhẹ đánh giá hiệu quả

Tuy nhiên, các đại biểu Quốc hội cũng bày tỏ lo ngại trước thực trạng giải ngân vốn đầu tư công thấp nhiều năm chưa được khắc phục, đầu tư còn dàn trải, thiếu trọng tâm, trọng điểm... gây thất thoát, lãng phí.

Theo đại biểu Quốc hội Vũ Thị Lưu Mai (Hà Nội) khi đánh giá việc thực hiện kế hoạch đầu tư công thì cụm từ "đầu tư dàn trải" dường như quen thuộc và vẫn là một hạn chế lớn cần phải vượt qua. Tổng mức đầu tư sau giai đoạn 2016- 2020 là 2 triệu tỷ đồng, tương đương với số vốn này là số dự án không nhỏ với 9.620 dự án.

Hiện nay ở rất nhiều địa phương số lượng các dự án dở dang thiếu vốn lớn. Đặc biệt, đối với nguồn trái phiếu Chính phủ 64 tỉnh thành phố, mỗi tỉnh thành phố được phân bổ một dự án trong số 260 nghìn tỷ đồng. “Số lượng dự án trong kế hoạch đầu tư của chúng ta rất lớn và cũng hiếm ở quốc gia nào có phương pháp phân bổ mỗi tỉnh thành phố có một dự án. Nếu lấy tổng số nguồn lực và chia các dự án thì để có được những dự án quy mô lớn thực sự rất khó khăn - đại biểu nêu thực tế.
                

Đại biểu Vũ Thị Lưu Mai thảo luận tại hội trường - Ảnh: quochoi.vn

Đại biểu Mai cho rằng, trong bối cảnh nguồn lực khó khăn, nợ công vẫn ở mức cao, bội chi lớn, lãi suất ngày một tăng, bắt buộc chúng ta phải chọn tập trung, tránh dàn trải. Theo đại biểu, công bằng không có nghĩa là cào bằng, có trọng tâm không có nghĩa chỉ một số các dự án, một số địa phương được chú trọng mà thực sự cần có một trật tự ưu tiên phù hợp với tính cấp thiết tại từng thời điểm, có lộ trình thích hợp. Theo đó, cần cương quyết thay đổi cách phân bổ nguồn lực, tuân thủ trật tự ưu tiên; việc đề xuất dự án cần có sự phối hợp liên kết chặt chẽ giữa các địa phương, khắc phục tình trạng có quá nhiều dự án nhỏ lẻ nhưng lại thiếu những dự án có quy mô lớn mang tính lan tỏa vùng miền; đồng thời chú trọng hơn nữa công tác quy hoạch nhằm hạn chế những dự án dàn trải, hiệu quả thấp; thực hiện nghiêm nguyên tắc Nhà nước chỉ đầu tư ở những ngành, lĩnh vực mà các thành phần kinh tế khác không thể đầu tư.

Đề cập đến tính hiệu quả của các dự án, đại biểu Mai nhấn mạnh: Trong giai đoạn 2011- 2015 tổng số dự án hoàn thành là 1.789 dự án, nếu tính đến hết năm 2018 số lượng sẽ là 6.290 dự án. Tuy nhiên, hiện nay chưa có báo cáo nào khẳng định là tất cả các dự án đều mang lại hiệu quả thiết thực.

Trong hàng nghìn công trình hoàn thành có bao nhiêu công trình hiệu quả cao, bao nhiêu công trình hiệu quả thấp, bao nhiêu công trình chưa hiệu quả? Hiện nay chúng ta chưa có câu trả lời chính xác… Khâu phân bổ nguồn lực đã được chú trọng, song khâu đánh giá hiệu quả sau đầu tư thực sự chưa được quan tâm. Ngay cả trong hệ thống văn bản pháp luật thì các quy định chỉ mới tập trung ở phê duyệt, thẩm định, phân bổ mà thiếu vắng các quy định về trách nhiệm, hiệu quả sau đầu tư- đại biểu Mai nêu rõ.

Để khắc phục tình trạng này, đại biểu đề xuất, cần sớm hoàn chỉnh bộ tiêu chí về đánh giá hiệu quả đầu ra theo hướng phù hợp với thông lệ quốc tế. Đồng thời, ngay từ khi lựa chọn dự án cần làm rõ kết quả đầu ra tương xứng với nguồn lực được đầu tư; có cơ chế tăng cường trách nhiệm giải trình trong hoạt động giám sát. Bên cạnh việc giám sát tại cơ sở, địa phương cần tăng cường hơn nữa số lượng các phiên giải trình, từ đó làm rõ những bất cập, khó khăn trong việc thực hiện kế hoạch đầu tư công trung hạn.

Đồng tình quan điểm trên, đại biểu Quốc hội Nguyễn Ngọc Phương (Quảng Bình) cho rằng, việc lựa chọn dự án phù hợp để đưa vào kế hoạch đầu tư còn nhiều bất cập, các Bộ, ngành, địa phương còn lúng túng trong triển khai thực hiện, chưa có giải pháp cụ thể để lựa chọn các dự án tối ưu, giải quyết được tình trạng mất cân đối, đáp ứng nguồn vốn...

Đặc biệt, đại biểu Nguyễn Ngọc Phương đề nghị Chính phủ cần thống kê thời gian qua bao nhiêu dự án đầu tư có hiệu quả, bao nhiêu dự án đầu tư thua lỗ, bao nhiêu dự án cần được xem xét, kiến nghị, điều tra, xem xét và truy tố.... nhằm xác định rõ trách nhiệm tổ chức, cá nhân để xử lý nghiêm, ngăn chặn thất thoát, lãng phí vốn. Đại biểu cũng kiến nghị Quốc hội, Chính phủ phải rà soát lại quy định pháp luật nhằm sửa đổi những điểm chưa hợp lý, thiếu thống nhất, gây vướng mắc, chậm tiến độ…

Gắn trách nhiệm của người quyết định đầu tư khi để xảy ra thất thoát, lãng phí

Nêu lên thực trạng giải ngân vốn đầu tư công chậm, đại biểu Quốc hội Hoàng Văn Cường (Hà Nội) nêu rõ, hiện chưa có tiêu chí lựa chọn các dự án đưa vào kế hoạch đầu tư và phân bổ cho đầu tư chưa rõ ràng, mới chỉ dừng lại ở các nguyên tắc để xác định các lĩnh vực nào là lĩnh vực ưu tiên, chưa có tiêu chí cụ thể để phân loại xem dự án nào được đưa vào lĩnh vực ưu tiên đó và dự án nào sẽ được ưu tiên để lựa chọn xếp hạng trong việc lựa chọn đưa vào danh mục đầu tư công cũng như phân bổ vốn đầu tư.

“Tôi đề nghị Chính phủ phải sớm chỉ đạo xây dựng và công bố công khai bộ tiêu chí đánh giá và xếp thứ tự ưu tiên lựa chọn các dự án đầu tư đưa vào danh mục đầu tư công và phân bổ vốn đầu tư. Nếu chúng ta có được bộ tiêu chí này thì chúng ta sẽ không còn tình trạng phân bổ vốn đầu tư tràn lan, phân bổ vốn đầu tư cho các dự án không có khả năng giải ngân và chắc không còn tình trạng tranh luận như thời gian vừa qua là xây dựng nhà hát hay xây dựng trường học, bệnh viện ở Thủ Thiêm”- đại biểu Cường nói.

Cùng với đó, đại biểu đề nghị cần thay đổi quy định về quy trình, thủ tục triển khai một dự án đầu tư công. Trong đó, quy định rõ trách nhiệm của người quyết định đầu tư là phải chịu trách nhiệm khi xảy ra những thất thoát, lãng phí. Việc thẩm định cơ quan độc lập là cần thiết để cung cấp thông tin cho người ra quyết định, chứ không phải là điều kiện để được quyết định một dự án. Đồng thời cần phải quy định công khai hóa toàn bộ hồ sơ của dự án để mọi người quan tâm được giám sát và theo dõi quá trình thực hiện dự án.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thanh Hiền (Nghệ An) cũng cho rằng, những tồn tại hạn chế trong đầu tư công đã xảy ra từ nhiều năm nhưng chưa có “thuốc” chữa một cách hiệu quả. Để tình trạng này không tiếp tục kéo dài, mất niềm tin trong nhân dân, đại biểu đề nghị Chính phủ cần có giải pháp mạnh hơn, kiên quyết hơn trên cơ sở làm rõ trách nhiệm các tổ chức, cá nhân có liên quan đến từng khâu, từng quá trình trong đầu tư công gắn liền với các chỉ số đánh giá hiệu quả của từng công trình dự án, để giải quyết có hiệu quả tình trạng này.

Đồng tình với những bất cập, tồn tại và các đề xuất của các đại biểu Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho biết, Chính phủ đang trình Quốc hội để sửa Luật Đầu tư công nhằm tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong đầu tư công, đặc biệt, trong đó có gắn trách nhiệm của các cơ quan,tổ chức thực hiện liên quan đến các khâu trong phân bổ vốn, giải ngân vốn, nhất là trách nhiệm của người đứng đầu các cấp cơ sở thực hiện dự án...