Đổi mới giáo dục để nâng cao nguồn nhân lực

Không lấy tự chủ tài chính làm yếu tố chính xét tự chủ đại học

Trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ và chuyển đổi số thì yêu cầu nâng cao chất lượng giáo dục đại học để cung cấp nguồn NLCLC phục vụ phát triển kinh tế - xã hội càng trở nên quan trọng và cấp thiết. Tại phiên chất vấn Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) Nguyễn Kim Sơn vừa qua, đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn (Đoàn đại biểu Quốc hội (ĐBQH) tỉnh Hải Dương) cho rằng, thời gian qua, nhiều cơ sở giáo dục đại học đã được kiểm tra đạt chuẩn, trao quyền tự chủ, tuy nhiên chất lượng đào tạo chưa đáp ứng yêu cầu nguồn NLCLC. “Bộ trưởng cho biết đâu là những giải pháp đột phá về mặt thể chế mang tính thực chất mà Bộ sẽ triển khai thời gian tới?” - đại biểu đặt câu hỏi.

Chi ngân sách nhà nước cho giáo dục đại học năm 2013 là 19.271 tỷ đồng (tương đương 0,43% GDP và 9,3% tổng chi ngân sách cho giáo dục, đào tạo), năm 2022 giảm xuống còn 10.429 tỷ đồng (0,11% GDP và 3,4% tổng chi ngân sách nhà nước cho giáo dục, đào tạo).

Trao đổi lại, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho hay, tạo đột phá thể chế để phát triển các trường đại học phải làm đồng bộ, toàn diện. Hiện một việc lớn Bộ GDĐT đang làm là không chỉ sửa Luật Giáo dục đại học (GDĐH) mà còn sửa các luật khác có liên quan để nhìn nhận đồng bộ, thống nhất. Đặc biệt trong đó chú ý đến điều chỉnh, sửa đổi Luật GDĐH, mang tính hệ thống quy định của pháp luật đối với tổ chức, giáo dục, điều hành của cơ sở GDĐH. Tuy nhiên, giai đoạn mới cần đưa tự chủ đại học vào chiều sâu, thực chất, hướng đến mục tiêu chất lượng.

Theo Bộ trưởng, bên trong hệ thống GDĐH sẽ có một nội dung là tài chính cho giáo dục. Trong đó có điểm quan trọng xin ý kiến các bên liên quan là việc tự chủ các trường đại học không lấy căn cứ tự chủ tài chính là yếu tố chính, mà sẽ có sự hỗ trợ từ Nhà nước và huy động tối đa từ phía xã hội. Ngoài ra, sẽ phân cấp, phân quyền mạnh hơn; sẽ trao quyền chủ động hơn cho các cơ sở giáo dục, Bộ quản lý ít hơn về nội dung nhưng tăng hiệu quả đào tạo.

Trong khi đó, đại biểu Đào Chí Nghĩa (Đoàn ĐBQH TP. Cần Thơ) muốn biết giải pháp của Bộ GDĐT trong đầu tư về cơ sở vật chất và nguồn nhân lực GDĐH trong các lĩnh vực công nghệ mũi nhọn? Về vấn đề này, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho rằng, để phát triển nguồn NLCLC về công nghệ, kỹ thuật, Bộ đã đưa ra nhiều giải pháp về đào tạo nguồn NLCLC. Tuy nhiên, việc này, cần sự tham gia của cả khối trường công lập và ngoài công lập. Theo đó, với trường công lập, Bộ đã tham mưu Chính phủ ban hành kế hoạch phát triển, đào tạo nguồn nhân lực lĩnh vực công nghệ mũi nhọn. Giải pháp gồm: Phát triển các trường đại học, đầu tư trang thiết bị, thu hút nguồn nhân lực, chủ động trong liên kết quốc tế, điều chỉnh chương trình đào tạo.

Bên cạnh đó, nhiều ĐBQH, trong đó có đại biểu Tráng A Dương (Đoàn ĐBQH tỉnh Hà Giang) chất vấn về giải pháp nâng cao nguồn nhân lực số trong thời gian tới? Trả lời đại biểu, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho biết, hiện nay trong chương trình giáo dục phổ thông đã đưa môn tin học vào dạy bắt buộc từ lớp 3. Bộ GDĐT mới ban hành khung năng lực số của người học ở bậc phổ thông cho đến đại học. Đây cũng là căn cứ cho việc xây dựng chương trình đào tạo chuẩn đầu ra từ phổ thông cho đến đại học. Theo Bộ trưởng, căn cứ vào năng lực số, cần có một loạt các giải pháp mang tính hệ thống để nâng cao chất lượng nói chung thì mới có thể cung cấp nguồn nhân lực cho nguồn lao động số trong thời gian sắp tới. Tới đây, Bộ GDĐT đưa ra trong phát triển chương trình và phương thức tổ chức đào tạo mới, đó là: Hiện đại hóa chương trình và phương thức tổ chức đào tạo, nâng cao chất lượng đầu vào; đổi mới cách tiếp cận về ngành đào tạo và chương trình đào tạo, lấy chương trình đào tạo làm trọng tâm của hoạt động đào tạo...

Xây dựng cơ chế đặc thù để thu hút, đào tạo và bồi dưỡng nhân lực

Để nâng cao chất lượng GDĐT đại học, đáp ứng nguồn NLCLC, trao đổi với báo giới, GS,TS. Lê Mạnh Hùng - Chủ tịch Hội Khoa học Thủy lợi TP. Hồ Chí Minh - đề xuất cần có những giải pháp căn cơ, đầu tư mạnh mẽ từ Nhà nước, sự mạnh dạn đổi mới của ngành giáo dục và sự thay đổi tư duy nghề nghiệp của xã hội. Trong đó, quan tâm hơn nữa đến xây dựng chương trình đào tạo đại học với nền tảng tri thức khoa học cơ bản gắn với kỹ năng thực hành. Các trường đại học không chỉ quan tâm cung cấp kiến thức lý thuyết mà phải gia tăng thời gian, hàm lượng giáo dục ứng dụng khoa học, gia tăng thời gian đào tạo thực hành để các sinh viên tiếp thu kiến thức khoa học và chuyển đổi thành những sản phẩm vật chất mang tính tri thức cao cho xã hội.

Ở góc độ đơn vị đào tạo, TS. Nguyễn Trung Nhân - Trưởng phòng Đào tạo (Trường Đại học Công nghiệp TP. Hồ Chí Minh) nhìn nhận, công tác đào tạo NLCLC ở Việt Nam thời gian qua đã đạt được những thành tựu quan trọng. Tuy nhiên, trước yêu cầu phát triển của đất nước, chất lượng nguồn nhân lực chưa thực sự đáp ứng được như kỳ vọng. Thực tế, năng lực đào tạo của các trường đại học và học tập của sinh viên về mặt lý thuyết là rất tốt, tuy nhiên việc ứng dụng vào các ngành nghề cụ thể còn hạn chế. Dù đã thực hiện tự chủ nhưng nhìn chung, các trường đại học không đủ nguồn lực để đầu tư cơ sở vật chất, phòng thí nghiệm xứng tầm và theo kịp sự phát triển công nghệ hiện nay; đặc biệt là ở trong những lĩnh vực mới như: Công nghệ sinh học, bán dẫn, lĩnh vực khoa học sự sống…

Các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật then chốt và công nghệ chiến lược không chỉ đóng vai trò nền tảng trong hệ sinh thái khoa học công nghệ quốc gia, mà còn là lực lượng nòng cốt trong việc hình thành đội ngũ NLCLC. Đây là yếu tố quyết định cho tiến trình đổi mới sáng tạo, phát triển khoa học công nghệ và chuyển đổi số. Tuy nhiên, hiện nay chưa có nhiều người giỏi chọn vào học các ngành này; do đó, cần thiết xây dựng và triển khai các chính sách ưu đãi, cơ chế đặc thù để thu hút, đào tạo và bồi dưỡng nhân lực trong các lĩnh vực nêu trên. “Đây là yêu cầu cấp thiết, mang tính chiến lược, góp phần hiện thực hóa các mục tiêu phát triển bền vững và dài hạn của đất nước trong giai đoạn mới” - ông Nguyễn Trung Nhân nhấn mạnh./.