Quản lý lỏng lẻo, ngân sách chịu thiệt hại
Cuộc kiểm toán do NAOE thực hiện nhằm đánh giá công tác quản lý của Bộ Khí hậu, đồng thời xem xét vai trò giám sát của Ủy ban Môi trường (EEB) trong việc kiểm tra các báo cáo làm cơ sở tính phí môi trường và mức độ tuân thủ các quy định hiện hành tại một số khu vực được chọn. Bên cạnh đó, kiểm toán cũng đánh giá việc EEB xử lý vi phạm và yêu cầu bồi thường thiệt hại trong các trường hợp gây ô nhiễm môi trường có tuân thủ quy định pháp lý hay không.
Năm 2024, Estonia thu được khoảng 98,3 triệu Euro từ phí môi trường, trong đó 47,3 triệu Euro đến từ khai thác khoáng sản và 24,4 triệu Euro từ xử lý chất thải. Cùng năm, EEB nhận 16.894 báo cáo về phí môi trường, song chỉ 667 báo cáo được chọn kiểm tra chuyên sâu.
Kết quả cho thấy, ngân sách nhà nước dành cho hoạt động ứng phó ô nhiễm có thể thất thoát hàng chục triệu euro trong nhiều năm qua do các sai sót và hạn chế trong công tác quản lý của EEB, đặc biệt ở lĩnh vực quản lý chất thải khoáng sản. Các quy định về hạch toán sử dụng tài nguyên môi trường còn thiếu và chưa thống nhất, trong khi công tác kiểm soát thực tế yếu kém, dẫn đến việc thiếu công bằng giữa các doanh nghiệp trong cùng lĩnh vực. Đáng chú ý, kiểm toán cũng chưa thể xác định rõ Nhà nước có thu đủ các khoản phí phải nộp cho việc sử dụng tài nguyên hay không?
Báo cáo chỉ ra rằng chưa có cơ sở đầy đủ để xác định mức phí môi trường được nộp tương ứng với lượng tài nguyên thực tế sử dụng, do tồn tại nhiều sai sót trong khâu hạch toán và giám sát. Trong 8 lĩnh vực sử dụng tài nguyên môi trường, có tới 4 lĩnh vực doanh nghiệp đang áp dụng cách tính và căn cứ hạch toán khác nhau, khiến việc nộp phí trở nên thiếu thống nhất, minh bạch và công bằng.
NAOE xác định nguyên nhân cốt lõi là thiếu phương pháp luận khoa học trong hai lĩnh vực chủ chốt: Sử dụng nước và xử lý chất thải. Bên cạnh đó, còn có nhiều thiếu sót trong tính phí khai thác than bùn và phát thải các chất ô nhiễm. Chẳng hạn, lượng than bùn khai thác cần được chuyển đổi từ mét khối sang tấn, song Bộ Khí hậu vẫn chưa ban hành phương pháp tính thống nhất, khiến doanh nghiệp áp dụng nhiều cách khác nhau, gây sai lệch lớn trong kết quả hạch toán.
Không chỉ vậy, dữ liệu do doanh nghiệp cung cấp về khối lượng chất thải chôn lấp thường không được xác minh, hoặc nếu có thì quy trình xử lý vẫn còn dang dở, thiếu rõ ràng. EEB cũng chưa kiểm tra đầy đủ các tính toán về lượng nước sử dụng của doanh nghiệp, trong khi việc thu thập và đảm bảo độ chính xác của dữ liệu vẫn còn nhiều hạn chế.
Khẩn trương hoàn thiện phương pháp hạch toán
Kiểm toán cho thấy các hoạt động thanh tra, kiểm tra của EEB mới chỉ dừng lại ở mức đối chiếu hình thức - chủ yếu xem xét việc tuân thủ quy định trong giấy phép môi trường - mà chưa đi sâu đánh giá tính chính xác của dữ liệu đầu vào hoặc chất lượng thông tin trong báo cáo.
Một vấn đề đáng chú ý là, tại Estonia, chất thải được xem là “tái chế” thì được miễn phí bảo vệ môi trường, trong khi chất thải chôn lấp lại phải chịu khoản phí này. Tuy nhiên, NAOE phát hiện EEB đã cho phép nhiều trường hợp thu hồi chất thải mà không có bằng chứng xác thực, dẫn đến nguy cơ Nhà nước bị mất hàng chục triệu euro phí bảo vệ môi trường. Đây được xem là nguyên nhân trực tiếp khiến ngân sách bị ảnh hưởng nghiêm trọng trong thời gian dài.
Từ các phát hiện trên, NAOE khuyến nghị Bộ Khí hậu cần tăng cường vai trò quản lý và phối hợp chặt chẽ hơn với EEB trong việc xây dựng, ban hành phương pháp và hướng dẫn cụ thể về kế toán môi trường đối với các lĩnh vực: Sử dụng nước, xử lý chất thải, phát thải chất ô nhiễm và khai thác than bùn. Đồng thời, cần xác định rõ các thông tin bắt buộc trong hồ sơ xin cấp và trong giấy phép môi trường, bảo đảm cơ sở pháp lý đầy đủ cho việc thu, quản lý và giám sát các khoản phí môi trường.
Đối với EEB, NAOE khuyến nghị cơ quan này cần thận trọng hơn trong phê duyệt các hoạt động thu hồi chất thải; đánh giá kỹ lưỡng tính hợp lệ của các đề xuất nhằm bảo đảm hoạt động này thực sự đáp ứng tiêu chí thu hồi. Điều đó không chỉ giúp hạn chế rủi ro thất thoát ngân sách, mà còn nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ môi trường và quản lý tài nguyên quốc gia./.
(Theo NAOE và tổng hợp)
.jpg "Tanzania: Kiểm toán hạ tầng - Đòn bẩy cho phát triển bền vững")
