Giá điện và những bất cập cần xóa bỏ

Cần có lộ trình điều chỉnh giá điện phù hợp

Tại Tọa đàm “Bảo đảm điện cho tăng trưởng - yêu cầu và giải pháp” do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức sáng nay (07/5), Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội - ông Phan Đức Hiếu - cho biết, để đạt được mục tiêu tăng trưởng 8% trong năm 2025, Chính phủ dự kiến bổ sung các giải pháp điều hành, trong đó năng lượng, đặc biệt là điện - yếu tố đầu vào thiết yếu của sản xuất, tiêu dùng và tăng trưởng. Nhu cầu điện không chỉ tăng về sản lượng mà còn về chất lượng, đặc biệt trong các lĩnh vực như sản xuất bán dẫn, nước sạch, hay kinh tế xanh - vốn yêu cầu về nguồn điện sạch và ổn định ngày càng cao.

“Với hai thách thức lớn là vừa bảo đảm an ninh năng lượng, vừa bảo đảm chất lượng điện, giá điện trong thời gian tới cần được điều chỉnh phù hợp với yêu cầu thực tiễn” - ông Hiếu lưu ý.

Chia sẻ vấn đề này, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá, Bộ Tài chính - ông Nguyễn Tiến Thỏa - cho hay, giá điện hiện nay tồn tại 3 bất cập lớn.

Một là, giá điện chưa theo cơ chế thị trường, chưa tính đúng, tính đủ chi phí sản xuất 1 kWh điện và còn tình trạng "mua cao bán thấp" kéo dài.

Hai là, giá điện đang phải gánh quá nhiều mục tiêu, từ hỗ trợ ngành điện phát triển, kiểm soát lạm phát, bảo đảm an sinh xã hội cho đến khuyến khích tiết kiệm điện. Tuy nhiên, các mục tiêu này không đồng thuận, thậm chí mâu thuẫn lẫn nhau, gây khó khăn trong điều hành.

Ba là, cơ chế bù chéo trong giá điện (giữa hộ dùng điện sinh hoạt với nhau, giữa sinh hoạt và sản xuất, giữa các vùng miền) đã kéo dài, làm méo mó giá điện và cản trở cơ chế thị trường.

“Ba bất cập này dẫn đến hệ quả giá điện mang tính bao cấp, không thu hút được đầu tư tư nhân, không tạo áp lực đổi mới công nghệ và tiết kiệm điện. Ngành điện luôn rơi vào tình trạng thâm hụt dòng tiền, khó tái đầu tư, đe dọa an ninh năng lượng quốc gia” - ông Thỏa đánh giá.

Nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá khuyến nghị cần chuyển sang điều hành giá điện theo cơ chế thị trường, tính đúng, tính đủ chi phí, có lợi nhuận hợp lý. Biểu giá điện cũng cần sửa đổi, bỏ chi phí không minh bạch như chênh lệch tỷ giá, tách rõ các thành phần chi phí như phát điện, truyền tải, bán lẻ… Đồng thời, phải chấm dứt cơ chế bù chéo và xử lý chênh lệch vùng miền bằng chính sách riêng.

“Nếu thực hiện được các điều chỉnh này, ngành điện sẽ có điều kiện phát triển bền vững, bảo đảm cung ứng điện cho tăng trưởng kinh tế như mục tiêu Chính phủ và Quốc hội đề ra” - ông Thỏa tin tưởng.

Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh - ông Hà Đăng Sơn - cũng cho rằng, mức giá điện trung bình của Việt Nam vẫn thấp hơn nhiều nước khác trong khu vực như:Indonesia, Thái Lan, Campuchia, Singapore, Philippines. Thái Lan, sau cải cách biểu giá điện theo giờ, giá đã tăng đáng kể so với vài năm trước.

“Vấn đề không chỉ là giá điện cao hay thấp, mà làm sao để giá điện phản ánh đúng chi phí sản xuất, bảo đảm tính bền vững cho hệ thống điện quốc gia. Nhiều quốc gia đã chuyển sang cơ chế giá thị trường, minh bạch, đầy đủ yếu tố chi phí và gắn với xu hướng phát triển năng lượng sạch” - ông Sơn bình luận.

Cũng theo ông Sơn, nếu Việt Nam tiếp tục duy trì giá điện dưới mức chi phí thực tế, có thể mang lại lợi ích ngắn hạn cho sản xuất và an sinh xã hội, nhưng sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến đầu tư hạ tầng điện, mất cân đối cung - cầu và giảm chất lượng hệ thống trong dài hạn.

Vì vậy, chuyên gia này đề xuất cần có lộ trình điều chỉnh giá điện hợp lý, minh bạch, tiệm cận thị trường, phản ánh đầy đủ chi phí và vẫn có chính sách hỗ trợ phù hợp để tránh gây “sốc giá”.

“Việc cân bằng giữa cơ chế thị trường và an sinh là một yêu cầu bắt buộc nhưng đầy thách thức” - ông Sơn nhấn mạnh.

Xóa bỏ triệt để cơ chế “mua cao, bán thấp”

Thời gian gần đây, Chính phủ đã thể hiện quyết tâm cao trong việc chỉ đạo các bộ, ngành và địa phương bảo đảm nguồn cung điện, không chỉ cho nhu cầu trước mắt mà còn cho trung và dài hạn đến năm 2045. Chỉ thị số 01/CT-TTg ngày 03/01/2025 của Thủ tướng Chính phủ đã nêu rất rõ các giải pháp cần triển khai và Bộ Công Thương cùng các cơ quan liên quan đang thực hiện chỉ đạo theo đúng tinh thần “chỉ bàn làm, không bàn lùi”.

Song, một vấn đề khiến nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá còn băn khoăn là cơ chế giá điện- yếu tố có tính quyết định trong việc bảo đảm nguồn lực tài chính cho đầu tư phát triển điện lực.

Trong 4 tháng đầu năm 2025, việc cung ứng điện nhìn chung được bảo đảm, nhất là trong các dịp lễ lớn. Bộ Công Thương nhận định, với các giải pháp hiện có, việc cung ứng điện năm 2025 cơ bản được bảo đảm nếu các điều kiện diễn biến như dự báo. Tuy nhiên, vẫn cần đề phòng các tình huống cực đoan như tăng phụ tải đột biến, thời tiết khắc nghiệt hoặc sự cố tổ máy. Ngành điện đã chuẩn bị các kịch bản ứng phó nhằm bảo đảm an ninh điện năng trong mọi tình huống.

Ông Đoàn Ngọc Dương - Phó Cục trưởng Cục Điện lực, Bộ Công Thương

Theo ông Thỏa, cần nhanh chóng cải cách cơ chế điều hành giá điện theo hướng tiệm cận thị trường. Cơ chế giá phải minh bạch, phản ánh đúng chi phí và loại bỏ những rào cản không còn phù hợp. Luật Điện lực hiện hành tuy đã có nhiều quy định về giá nhưng trên thực tế vẫn còn những điểm bất cập, đặc biệt là cơ chế “bù chéo”, tức là lấy phần chênh lệch từ giá điện của nhóm đối tượng này để hỗ trợ nhóm đối tượng khác. Điều này không phù hợp với nguyên tắc thị trường, gây méo mó cạnh tranh và thiếu minh bạch.

“Chi phí bao nhiêu thì công bố bấy nhiêu. Còn nếu e ngại việc điều chỉnh giá gây ra cú sốc thì phải dùng các công cụ tài chính, tiền tệ để điều tiết, đúng như tinh thần Nghị quyết số 55-NQ/TW ngày 11/02/2020 của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045” - ông Thỏa nhấn mạnh.

Về dài hạn, chuyên gia này đề nghị xóa bỏ triệt để cơ chế “mua cao, bán thấp”, xây dựng thị trường điện cạnh tranh, trong đó giá điện phản ánh đúng giá trị thật. Vai trò điều tiết của Nhà nước nên tập trung vào các công cụ kinh tế, thay vì các biện pháp hành chính can thiệp trực tiếp vào giá để tránh làm sai lệch giá trị thật của điện năng, bảo đảm thị trường vận hành minh bạch, lành mạnh và bền vững./.