Khoa học - công nghệ: Giải pháp ưu tiên cho tái cơ cấu ngành nông nghiệp

“Nền nông nghiệp… cơ bắp”

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), trong 3 năm 2013-2015, mặc dù gặp nhiều khó khăn do thiên tai nhưng sản xuất nông nghiệp vẫn tăng trưởng với tốc độ khá cao (tốc độ tăng GDP trung bình đạt 2,83%/năm; giá trị sản xuất toàn ngành tăng trung bình 3,41%/năm). Tổng kim ngạch xuất khẩu toàn ngành tăng mạnh, giai đoạn 2013-2016 đạt 120,7 tỷ USD, trung bình tăng 1 tỷ USD/năm, riêng năm 2016 ước đạt 32,1 tỷ USD. Trong thành quả trên, đóng góp của cộng đồng các nhà khoa học là rất lớn. Sau 3 năm triển khai thực hiện tái cơ cấu ngành, các nhà khoa học đã tạo ra được 149 giống cây trồng, vật nuôi mới, 65 quy trình công nghệ, 35 tiến bộ kỹ thuật cùng với nhiều giải pháp trong các lĩnh vực, kịp thời ứng dụng chuyển giao và được thực tiễn sản xuất tiếp nhận.

Tuy nhiên, chỉ ra những tồn tại của ngành Nông nghiệp hiện nay, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Nguyễn Xuân Cường nhấn mạnh, nền nông nghiệp quy mô nhỏ với 78 triệu mảnh ruộng rất khó hội nhập. Việt Nam còn là một trong ba quốc gia bị tác động khốc liệt nhất của biến đổi khí hậu. Bên cạnh đó, nông nghiệp chưa hình thành được trụ cột về tổ chức sản xuất, có gần 14 triệu hộ sản xuất nhưng chưa hình thành được các mô hình sản xuất hàng hóa lớn nên giá bán không cao. Vì vậy, rất cần sự hiến kế của các nhà khoa học.

Theo GS.Viện sĩ Trần Đình Long - Chủ tịch Hiệp hội Giống cây trồng Việt Nam - trăn trở nhất hiện nay là mặc dù GDP của ngành tăng nhưng đời sống của người nông dân vẫn rất khó khăn. Việt Nam có nhiều nông sản xuất khẩu hàng đầu thế giới, song chủ yếu vẫn là nền nông nghiệp gia công, “nền nông nghiệp cơ bắp”. Điều đáng nói, việc nghiên cứu khoa học vẫn dựa vào nguồn lực Nhà nước là chính, nhưng hầu hết các giống mới lại thuộc về sở hữu của các nhà khoa học đã về hưu hay ngoài quốc doanh. Bên cạnh đó, đến nay, nước ta vẫn thiếu các sản phẩm nông nghiệp có thương hiệu ở tầm quốc gia, nhất là giống lúa gạo.

Đồng tình với quan điểm này, PGS. TS Nguyễn Minh Châu - nguyên Viện trưởng Viện Cây ăn quả miền Nam - chia sẻ: Hiện nay chuối Việt Nam xuất khẩu rất tốt sang Nhật và Hàn Quốc, cây bơ ở Tây Bắc, Tây Nguyên tiềm năng rất lớn, chanh dây cũng phát triển tốt do điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu rất thuận lợi. Tuy nhiên, cây giống của Việt Nam không tốt nên sản phẩm cũng kém chất lượng, hơn thế người dân hầu như không có khái niệm cây sạch bệnh, sản phẩm sạch bệnh. Mật độ trồng quá dày nên không bền vững, vừa hại đất vừa hại cây.

Tập trung vào khoa học công nghệ

Cùng với việc thẳng thắn chỉ ra những tồn tại của ngành Nông nghiệp, các nhà khoa học cũng kiến nghị nhiều giải pháp khắc phục trong thời gian tới. PGS. TS Nguyễn Minh Châu kiến nghị Bộ NN&PTNT nên tổ chức lại các vườn ươm cây giống để tạo ra các bộ giống chất lượng, đồng thời thay đổi mật độ trồng để sản phẩm chất lượng, an toàn và tăng khả năng cạnh tranh. GS. TSKH Trần Duy Quý - nguyên Viện trưởng Viện Di truyền Nông nghiệp Việt Nam - nhấn mạnh: Bộ NN&PTNT cần đặt hàng các nhà khoa học để tạo ra các giống lúa chất lượng, năng suất cao, siêu năng suất để giữ vững an ninh lương thực. Điều này các nhà khoa học hoàn toàn làm được. Bộ cũng cần đầu tư đánh giá lại lộ trình, thực trạng sản xuất lúa gạo và các giống cây trồng chủ lực; cần có những cơ chế tập trung đầu tư hỗ trợ những giống tiên tiến nhất, tốt nhất nhằm đưa các giống này áp dụng rộng rãi”.

Bày tỏ sự đồng tình với ý kiến các nhà khoa học, Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường cho biết, trước thách thức biến đổi khí hậu, tái cơ cấu nền nông nghiệp dựa vào hộ nhỏ lẻ sang tập trung theo hướng chuỗi giá trị hàng hóa thì không còn con đường nào khác là phải tập trung vào giải pháp khoa học công nghệ. Trong đó, các nhà khoa học đóng vai trò quyết định, trở thành “hạt nhân” để liên kết “4 nhà”. Bộ trưởng khẳng định, Bộ NN&PTNT sẽ hình thành cơ chế hợp tác để đón nhận được những ý tưởng, đề tài, chương trình tham vấn bổ ích, thiết thực, sát với thực tiễn của các nhà khoa học để tái cơ cấu nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới.

Nhằm thúc đẩy khuyến khích DN đầu tư cho nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ, tạo sự gắn kết giữa các tổ chức nghiên cứu với DN, Bộ trưởng Bộ Nguyễn Xuân Cường đã giao nhiệm vụ cho các đơn vị nghiên cứu của Bộ: Tổng cục Thuỷ sản phối hợp với Công ty Cổ phần Hùng Vương xây dựng chuỗi sản xuất, cung ứng con giống chất lượng cao và liên kết tiêu thụ cá tra; Viện Nghiên cứu nuôi trồng thuỷ sản II phối hợp với Tập đoàn Việt Úc nghiên cứu và chuyển giao công nghệ sản xuất tôm nước lợ; Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam phối hợp với Tập đoàn Lộc Trời nghiên cứu và chuyển giao công nghệ giống cây trồng và phân bón.