Các khu công nghiệp còn nhiều hạn chế
Theo số liệu thống kê của Liên chi hội Bất động sản công nghiệp Việt Nam, cả nước hiện có 433 KCN đã được thành lập, trong đó có 298 KCN đã hoạt động với tổng diện tích khoảng 155.300ha. Mặc dù có số lượng lớn, tuy nhiên theo ông Nguyễn Văn Tiến - Phó Chủ tịch Liên chi hội Bất động sản công nghiệp Việt Nam, các KCN ở nước ta vẫn còn nhiều vấn đề hạn chế cần phải giải quyết.
Cụ thể, hạ tầng tại các KCN chưa đồng bộ. Nhiều KCN vẫn thiếu nhà ở công nhân, dịch vụ xã hội, logistics và hệ thống xử lý môi trường đạt chuẩn. Tình trạng phát triển thiếu liên kết giữa KCN với đô thị và các vùng kinh tế lân cận còn phổ biến. Tỷ lệ lấp đầy tại các KCN chưa cao, hơn 50% KCN vẫn đang trong giai đoạn đền bù, giải phóng mặt bằng. Nhiều KCN chưa được khai thác hiệu quả, dẫn tới lãng phí tài nguyên đất và vốn đầu tư công.
Đặc biệt, một số KCN còn chưa tuân thủ đầy đủ quy định về bảo vệ môi trường. Hệ thống xử lý nước thải, chất thải công nghiệp còn yếu và thiếu đồng bộ, gây ảnh hưởng đến môi trường địa phương và hạn chế thu hút đầu tư từ các nhà đầu tư quốc tế.
Bên cạnh đó, các mô hình KCN tiên tiến như KCN sinh thái, KCN công nghệ cao, KCN gắn với đô thị - dịch vụ… còn hạn chế về số lượng và chưa có tác động rộng. Nguồn nhân lực tại các KCN cũng chưa đáp ứng yêu cầu chuyển đổi công nghệ, nhất là trong các lĩnh vực kỹ thuật số, tự động hóa và quản trị sản xuất hiện đại…
Chia sẻ thêm, ông Phạm Thanh Bình - Giám đốc Trung tâm Xúc tiến, Thông tin và Hỗ trợ đầu tư phía Bắc - nhấn mạnh, Việt Nam đang bước vào một giai đoạn phát triển mới với khát vọng xây dựng đất nước hiện đại, phồn vinh, phát triển bền vững. Trong tiến trình đó, các KCN tiếp tục đóng vai trò then chốt trong thu hút đầu tư và tạo động lực tăng trưởng vùng. Tuy nhiên, phần lớn KCN vẫn đang vận hành theo mô hình truyền thống, phân tán hạ tầng xử lý, thiếu tích hợp dịch vụ hậu cần - đổi mới - đào tạo, chưa phát huy hiệu quả sử dụng đất hay năng lượng. Ngoài ra, một tỷ lệ đáng kể các KCN chưa có hệ thống giám sát môi trường tự động, gây khó khăn cho việc quản lý phát thải. Đặc biệt, chỉ khoảng 15% doanh nghiệp trong các KCN có khả năng tiếp nhận công nghệ cao hoặc tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu…
Từ thực tế đó, các chuyên gia cho rằng, cần một tư duy mới, cách tiếp cận mới trong quy hoạch, phát triển và vận hành các KCN – không chỉ là nơi sản xuất, mà còn là hệ sinh thái hỗ trợ đổi mới sáng tạo, là hạt nhân kết nối chuỗi cung ứng toàn cầu và là không gian phát triển hài hòa giữa kinh tế, xã hội và môi trường.
Mô hình khu công nghiệp thông minh tạo lợi thế cạnh tranh bền vững
Theo quy hoạch của các địa phương, tính đến năm 2030, cả nước dự kiến có thêm khoảng 125 - 129 KCN mới, diện tích đất KCN tăng thêm là 115.000ha. Các KCN sẽ tạo ra khoảng 4,15 triệu việc làm, đóng góp khoảng 50% kim ngạch xuất khẩu cả nước, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế nước ta theo hướng công nghiệp hóa - hiện đại hóa.
Cùng với đó, thực hiện Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh, trong thời gian tới, các KCN tại Việt Nam sẽ tái cấu trúc quy hoạch KCN theo định hướng tích hợp vùng - ngành, đảm bảo tính liên kết giữa KCN và hệ sinh thái đô thị - công nghiệp - dịch vụ. Đặc biệt, các KCN truyền thống cũng sẽ chuyển đổi mạnh sang mô hình KCN thông minh, KCN sinh thái, đáp ứng tiêu chuẩn phát triển xanh, bền vững và gắn với xu hướng chuyển đổi số toàn cầu…
Nói về xu hướng này, ông Phạm Thanh Bình cho biết, trong bối cảnh cạnh tranh thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài ngày càng gay gắt, các nhà đầu tư quốc tế hiện đại không chỉ quan tâm đến chi phí sản xuất và vị trí địa lý, mà còn đặc biệt chú trọng đến yếu tố hạ tầng công nghệ thông minh và khả năng tích hợp số hóa của KCN. Thực tế có hơn 60% doanh nghiệp FDI tại Việt Nam có xu hướng lựa chọn các KCN đã tích hợp hệ thống quản lý thông minh và có khả năng cung cấp dữ liệu vận hành theo thời gian thực.
“Vì vậy, chỉ khi chúng ta tạo dựng được những KCN thông minh, tích hợp, vận hành bằng công nghệ, đảm bảo yếu tố ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị) và phát triển bền vững, thì mới có thể cạnh tranh trong cuộc đua thu hút FDI chất lượng cao” - ông Bình nói.
Cũng nhấn mạnh yêu cầu này, bà Nguyễn Thi Dung - Phó Chủ tịch Liên chi hội Bất động sản công nghiệp Việt Nam - khẳng định, chuyển đổi mô hình KCN từ truyền thống sang thông minh, sinh thái, bền vững là con đường bắt buộc. Không còn là “nơi đặt nhà máy”, KCN tương lai phải là những hệ sinh thái tích hợp, có công nghệ, có đổi mới sáng tạo, có nhân lực chất lượng cao, và có cam kết mạnh mẽ với môi trường. Đó sẽ là một trong những lực đẩy góp phần để Việt Nam vươn lên trong chuỗi giá trị toàn cầu - không chỉ giữ vững vị trí trong cuộc chơi, mà còn tạo dấu ấn riêng trên bản đồ đầu tư quốc tế.
Chỉ ra lợi ích của các KCN thông minh, các chuyên gia cho rằng, KCN thông minh có một số đặc điểm nổi bật như: tích hợp công nghệ số hóa để kết nối và tự động hóa các quy trình; áp dụng hệ thống quản lý thông minh cho năng lượng, nước, chất thải và an ninh; tập trung vào các giải pháp thân thiện môi trường như năng lượng tái tạo và giảm phát thải; cung cấp cơ sở hạ tầng hỗ trợ doanh nghiệp, nâng cao năng suất và cạnh tranh; cải thiện điều kiện làm việc và sinh hoạt cho người lao động thông qua các tiện ích thông minh…
Với những lợi ích trên và trước xu thế phát triển các KCN thông minh, đưa khuyến nghị để thực hiện mục tiêu này, các chuyên gia cho rằng, cần hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ KCN thông minh. Theo đó, cần xây dựng bộ tiêu chí rõ ràng cho việc cấp phép và vận hành các KCN thông minh; đồng thời, có chính sách ưu đãi về thuế, tín dụng cho những các KCN áp dụng mô hình thông minh.
Đưa thêm khuyến nghị về tiếp cận đất đai, ông Bruno Jaspaert - Tổng Giám đốc Tổ hợp KCN Deep C - cho rằng, cần có ưu đãi về thời gian cho thuê đất theo hướng với những KCN bình thường, thời hạn cho thuê đất là 50 năm thì ở những KCN thông minh, KCN xanh nên cho thuê tới 70 năm.
Lãnh đạo Deep C cũng cho rằng Việt Nam không nhất thiết phải nỗ lực thu hút số lượng lớn nhà đầu tư mà là cần mời gọi những nhà đầu tư nào phù hợp. Trong khi quỹ đất đai ngày càng khan hiếm, cần lựa chọn các nhà đầu tư chất lượng để đảm bảo phát triển bền vững trong dài hạn…/.
