“Lấp khoảng trống” về bao phủ bảo hiểm xã hội khu vực phi chính thức

Nhiều thách thức trong mở rộng bao phủ bảo hiểm xã hội

Ông Đinh Duy Hùng - Phó Trưởng ban Quản lý Thu-Sổ thẻ (BHXH Việt Nam) cho biết, sau hơn 15 năm triển khai thực hiện, chính sách BHXH tự nguyện tại Việt Nam đã đi vào cuộc sống. Đến năm 2020, số người tham gia BHXH tự nguyện đạt 1.124.548 người, tăng gần gấp đôi so với năm 2019.

Tuy nhiên, do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, từ năm 2021, tốc độ phát triển BHXH tự nguyện có xu hướng chậm lại, khi cả nước có 1.449.820 người tham gia, chỉ tăng 29% so với năm 2020.

Đáng chú ý, việc phát triển BHXH tự nguyện trong khu vực phi chính thức đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức liên quan đến cơ chế, chính sách như: Lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu; các mức hỗ trợ người tham gia; quy định về thời gian đóng tối thiểu; điều kiện hưởng BHXH một lần; các chế độ được hưởng thiếu tính hấp dẫn; linh hoạt các gói BHXH tự nguyện.

Bên cạnh đó,  những thách thức liên quan đến tổ chức thực hiện như: sự quan tâm vào cuộc của chính quyền các cấp, các ngành còn hạn chế, chưa quyết liệt; lao động khu vực phi chính thức có công việc bấp bênh, thiếu ổn định; yêu cầu mở rộng người tham gia BHXH tự nguyện ngày càng cao trong khi nguồn nhân lực của ngành BHXH Việt Nam còn hạn chế, nhân viên tổ chức dịch vụ thu còn kiêm nhiệm, thiếu kinh nghiệm…

Luật BHXH (sửa đổi) vừa được Quốc hội thông qua đã khắc phục được những bất cập của chính sách, đồng thời ngành BHXH Việt Nam cũng đã có nhiều giải pháp mở rộng diện bao phủ BHXH ở khu vực phi chính thức như: Tăng cường phối hợp với các Bộ, ngành truyền thông chính sách đến với đông đảo người dân; kiện toàn thành viên Ban Chỉ đạo thực hiện chính sách BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT) các cấp; phân công, phân nhiệm cụ thể, đồng thời gắn trách nhiệm thực hiện đến từng thành viên…

Ông Đinh Duy Hùng - Phó Trưởng ban Quản lý Thu-Sổ thẻ (BHXH Việt Nam)

Chia sẻ thêm về vấn đề này, ông Trần Hải Nam - Phó Vụ trưởng Vụ BHXH (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội) cho biết, Luật BHXH (sửa đổi) có nhiều điểm mới và thể hiện rõ tính ưu việt, song Việt Nam cũng đang đối diện với những khó khăn, thách thức trong thực hiện các chính sách an sinh, nhất là trong bối cảnh kinh tế - xã hội trong nước và quốc tế gặp nhiều khó khăn, dịch bệnh, chiến tranh, nguy cơ lạm phát, tốc độ tăng trưởng kinh tế chậm lại; tình trạng việc làm, thu nhập của người lao động bị ảnh hưởng.

Cùng với đó,  những thách thức từ sự thay đổi cơ cấu dân số, tác động của già hóa dân số ngày càng rõ rệt; mục tiêu mở rộng diện bao phủ BHXH cả về đối tượng tham gia và đối tượng thụ hưởng… làm gia tăng những thách thức trong việc đưa chính sách vào cuộc sống.

Ông Yasser El. Gammal - Giám đốc ngành An sinh xã hội và Việc làm khu vực Châu Á và Thái Bình Dương - đánh giá, mặc dù Việt Nam có thành tích tăng trưởng ấn tượng trong những năm qua nhưng tỷ lệ lao động trong khu vực phi chính thức vẫn ở mức cao. Khoảng 76% tổng số lao động vẫn làm việc trong khu vực phi chính thức, trong số đó, chỉ có 1,9 triệu lao động phi chính thức (chỉ chiếm 5% tổng lực lượng lao động) tham gia chương trình tự nguyện vào năm 2023.

Hơn nữa, Việt Nam đang ở điểm bùng phát về nhân khẩu học, cùng với tốc độ già hóa dân số nhanh. Tỷ lệ người cao tuổi trong dân số (65 tuổi trở lên) sẽ tăng từ 7% lên 15% vào năm 2035. Điều này đặt ra những thách thức lớn cho hệ thống BHXH nếu phần lớn trong số họ không được nằm trong “lưới” an sinh.

Kinh nghiệm quốc tế và bài học chính sách cho Việt Nam

Chia sẻ tại Hội thảo “Thực hiện chính sách BHXH: Kinh nghiệm quốc tế và hàm ý cho Việt Nam”, do BHXH Việt Nam và Ngân hàng Thế giới (WB) phối hợp tổ chức mới đây, ông Robert Palacios - Chuyên gia Kinh tế trưởng của WB chỉ rõ, Đông Nam Á đang có tốc độ già hoá dân số chưa từng thấy. Cùng với già hoá dân số, số lao động trong độ tuổi đang giảm dần và già đi trước khi đạt được mức thu nhập cao.

Trước tình trạng này, ông Robert Palacios cho rằng, để bảo đảm an sinh cho lao động khu vực phi chính thức, các nhà hoạch định chính sách cần xây dựng các giải pháp thúc đẩy lương hưu tự nguyện, mở rộng lương hưu xã hội, tăng mức độ bao phủ BHXH tự nguyện, xây dựng các cơ chế khuyến khích người lao động tham gia vào hệ thống an sinh xã hội.

Chia sẻ thành công về bao phủ hưu trí quốc gia của Hàn Quốc, TS.Hyunpo Moon- Chuyên gia tư vấn của WB cho biết, ban đầu, Cơ quan Hưu trí quốc gia Hàn Quốc chỉ chi trả cho lao động toàn thời gian. Sau đó, liên tục được mở rộng để chi trả cho nơi làm việc có 5 lao động toàn thời gian trở lên, nông dân, ngư dân, người dân thành thị và nơi làm việc có từ 1 lao động trở lên,  hiện tại đã trở thành chương trình hưu trí cho toàn dân. Nhờ mở rộng dần từng nhóm đối tượng, đến năm 2020, số người được bảo hiểm theo chương trình hưu trí quốc gia (NPS) chiếm đến 72,2% trong tổng số người từ 18-59 tuổi.

Đồng thời, để thu hẹp khoảng cách bao phủ người tham gia, từ năm 2012, Chính phủ Hàn Quốc đã cung cấp các khoản trợ cấp mức đóng góp cho nhóm lao động mục tiêu. Trong đó, hướng đến những người lao động có mức lương thấp làm việc trong doanh nghiệp nhỏ; thực hiện trợ cấp cho người lao động và người sử dụng lao động, không giới hạn số NLĐ và DN mới đăng ký, mức đóng góp được bảo hiểm cho cả hưu trí quốc gia và việc làm…

Đánh giá thành công trong việc hoàn thành bao phủ nhóm lao động khu vực phi chính thức một cách nhanh chóng tại Trung Quốc, TS.Zhang Yu - Khoa Kinh tế Nông nghiệp (Đại học Texas A&M) nhấn mạnh, việc hỗ trợ tài chính của Chính phủ là rất quan trọng trong bao phủ người tham gia. Cùng với đó là sự vào cuộc của chính quyền cơ sở, cán bộ các thôn, bản cũng như việc cải thiện niềm tin của người dân vào Chính phủ; tăng cường hỗ trợ đóng góp và cải thiện cơ chế khuyến khích, qua đó góp phần vào sự thành công bền vững trong bao phủ chính sách hưu trí đến lao động khu vực phi chính thức.