Ngăn chặn trốn đóng, nợ đóng BHXH: Kỳ vọng từ “chế tài” mới

Tình trạng “nhờn” luật, nợ đóng BHXH vẫn tiếp diễn

Năm 2017, mặc dù cơ quan BHXH đã rất nỗ lực bằng nhiều biện pháp song tình trạng nợ đọng BHXH vẫn tiếp diễn tại nhiều địa phương. Hơn 100 nghìn DN nợ BHXH của khoảng 2 triệu lao động, với số tiền gần 6 nghìn tỷ đồng, đã làm ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động và chính sách an sinh xã hội.

Mặt khác, cũng theo số liệu của BHXH Việt Nam, hiện nay chúng ta có khoảng hơn 600 nghìn DN nhưng mới chỉ có khoảng 250 nghìn DN tham gia đóng BHXH cho người lao động. Bên cạnh những DN vừa và nhỏ có số lao động ít, không ít DN lớn vẫn tìm đủ cách “lách luật” nhằm trốn đóng BHXH cho người lao động.

Trên thực tế, hệ thống pháp luật về BHXH đã có nhiều chế tài nhằm ngăn chặn, xử lý tình trạng trên, song kết quả thực thi cho thấy các quy định này chưa đủ sức răn đe, tình trạng “nhờn” luật vẫn diễn ra phổ biến, quyền lợi chính đáng của người lao động chưa được bảo vệ hiệu quả.

Theo quy định của Luật BHXH năm 2014, từ ngày 01/6/2016, cơ quan BHXH được giao chức năng thanh tra chuyên ngành việc đóng BHXH của các DN. Tuy nhiên, theo ông Trần Đức Long - Vụ trưởng Vụ Thanh tra - Kiểm tra (BHXH Việt Nam), ngành BHXH đã có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính, nhưng mức xử phạt vi phạm hành chính hiện nay tối đa là 75 triệu đồng và mức xử phạt với tổ chức, đơn vị gấp hai lần là 150 triệu đồng không đủ sức răn đe. Thực trạng nợ, trốn đóng BHXH lớn hơn nhiều so với những con số được phát hiện.

Tương tự, việc thực hiện quy định về khởi kiện các DN nợ, trốn đóng BHXH cũng bộc lộ nhiều bất cập và không dễ áp dụng trong thực tiễn. Ðến nay, riêng cơ quan BHXH đã khởi kiện 8.800 vụ nợ BHXH. Tòa án các cấp đã xử 3.986 vụ, tương đương 16% tổng số nợ, số vụ. Các vụ còn lại, tòa án trả lại hồ sơ vì chưa đúng quy trình khởi kiện, trong đó chủ yếu là do thiếu quyết định xử phạt hành chính... Các vụ khởi kiện do tổ chức công đoàn thực hiện cũng còn nhiều vướng mắc chưa thể triển khai…

Tăng cường tính tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp

Từ thực tế đáng lo ngại này, cùng với quy định áp dụng các chế tài xử lý hình sự đối với tội gian lận BHXH, Bảo hiểm y tế (BHYT), Bảo hiểm thất nghiệp (BHTN), Bộ Luật Hình sự đã quy định rõ hình phạt đối với tội trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN cho người lao động.

Bình luận về vấn đề này, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội Bùi Sỹ Lợi cho rằng, hành vi vi phạm trốn đóng BHXH cho người lao động có thể bị phạt tù đến 7 năm được coi là mức xử phạt khá nghiêm khắc. Chúng ta tiến tới nền hành chính thực hiện theo thượng tôn pháp luật, sống và làm việc theo pháp luật. Các DN cần làm tròn nghĩa vụ của mình. “Một DN trốn đóng BHXH chứng tỏ mối quan hệ với người lao động không tốt và không tạo niềm tin để người lao động muốn đóng góp, xây dựng, phát triển DN. Dứt khoát 3 điều luật này ra đời thì việc tuân thủ của các DN sẽ tốt hơn”- ông Lợi nói.

Tuy nhiên, ông Lợi cũng lưu ý, trong thực tế, có những DN cố tình chây ỳ trốn đóng, nhưng cũng có những DN do khó khăn trong sản xuất, kinh doanh. Ðiều đáng suy nghĩ là tính tuân thủ pháp luật hiện nay rất thấp, trong khi quy trình tổ chức triển khai thực hiện pháp luật “rất có vấn đề”. Do vậy, cần phân tích kỹ thế nào là trốn đóng, trục lợi, hành vi nào xử lý hành chính, hình sự để tránh tạo sức ép đối với DN.

Theo Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Trần Đình Liệu, ngành BHXH đã quy định rất rõ trong quy định hướng dẫn về những trường hợp phải thanh tra đột xuất khi có 3 tháng nợ đọng mà cơ quan BHXH đã 2 lần làm việc và thông báo. Đơn vị thực sự khó khăn phải báo cáo cơ quan nhà nước có thẩm quyền, cơ quan BHXH sẽ dừng đóng BHXH bắt buộc là 22% quỹ hưu trong 1 năm. Cơ quan quản lý địa phương xác định DN thực sự khó khăn thì nguyên tắc được dừng, quyền lợi vẫn được hưởng, nhưng hết 1 năm phải đóng cả gốc và không phải chịu lãi.

Quy định xử lý hình sự tội trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN có hiệu lực từ 01/01/2018 đã thu hút sự quan tâm của nhiều DN. Đặc biệt, theo thông tin từ cơ quan BHXH, trước thềm quy định này có hiệu lực thi hành, nhiều DN nợ đọng, trốn đóng BHXH, BHYT kéo dài nhiều năm nay, với số nợ lên đến hàng chục tỷ đồng đã tự giác truy đóng cho người lao động.

Điển hình như Công ty TNHH Tập đoàn Mai Linh vừa qua đã thanh toán dứt điểm số tiền nợ gần 45 tỷ đồng cho cơ quan BHXH. Số nợ còn lại của các đơn vị thành viên cũng được Công ty cam kết sẽ thanh toán trong năm 2018. Đây là minh chứng để kỳ vọng so với các chế tài hành chính, hình phạt đối với các hành vi phạm tội trong lĩnh vực BHXH, BHYT theo Bộ luật Hình sự sẽ đủ sức răn đe, tăng cường tính tuân thủ pháp luật của DN, góp phần thực hiện nghiêm pháp luật về BHXH, BHYT.