Giống với thế giới, thép là đối tượng của nhiều vụ kiện, 3 trên 6 vụ điều tra PVTM của Việt Nam cũng là nhắm tới sản phẩm thép. Ảnh: TK
Tuy nhiên, những con số nêu trên được đánh giá là quá “khiêm tốn” so với tổng số 96 vụ điều tra PVTM mà các nước đã tiến hành đối với hàng hóa Việt Nam ở nước ngoài và kết quả có tới 53 vụ ra quyết định áp dụng biện pháp PVTM. Những con số đó càng “khiêm tốn” hơn nữa so với tổng số 4.757 vụ chống bán phá giá, 380 vụ chống trợ cấp, 311 vụ tự vệ trên toàn thế giới trong 10 năm qua. Trong đó, các nước kiện hàng hóa Trung Quốc 1.142 vụ, Hàn Quốc 373 vụ, Hoa Kỳ 281, Đài Loan 274, Ấn Độ 257, Thái Lan 211…
Vì thế, vấn đề được các chuyên gia nêu ra tại Hội nghị “Tổng kết thực thi pháp luật về PVTM và đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật” vừa diễn ra tại Hà Nội chính là “hàng hóa Việt Nam nhập khẩu nhiều nhất cũng thuộc nhóm bị kiện PVTM cao nhất trên thế giới”, nhưng tại sao số các vụ việc được khởi kiện lại “khiêm tốn” như vậy?
TS. Nguyễn Thị Thu Trang (VCCI) bình luận rằng, PVTM luôn xuất hiện khi thị trường có biểu hiện cạnh tranh không lành mạnh; Khi thương mại càng phát triển, DN càng có những chiến lược kinh doanh tinh vi hơn nên dễ dẫn tới nguy cơ cạnh tranh không lành mạnh. Ở chiều ngược lại, khi kinh doanh càng khó khăn, cũng càng có xu hướng cạnh tranh không lành mạnh.
Thẳng thắn chỉ ra nguyên nhân khiến DN Việt Nam chưa phát huy được thế mạnh của các công cụ PVTM, bà Trang nêu rõ: có tới trên 63% DN Việt Nam mới nghe nói chứ chưa biết sâu về PVTM đối với hàng hóa nước ngoài nhập khẩu vào Việt Nam, gần 20% DN mới tìm hiểu sơ sơ và 15% DN không biết gì về PVTM. Chỉ có chưa đầy 2% DN đã tìm hiểu tương đối kỹ về PVTM và các DN này thường là bên đã liên quan đến các vụ việc. Hệ quả cũng rất dễ hiểu là gần 46% DN không thấy có nguy cơ phải dùng đến các công cụ PVTM khi hàng hóa nước ngoài nhập khẩu ồ ạt, đột biến vào Việt Nam.
Đảm bảo cho DN hội nhập quốc tế thành công
Theo ông Nguyễn Phương Nam - Phó Cục trưởng Cục Quản lý cạnh tranh (Bộ Công thương), hội nhập quốc tế khiến các sản phẩm và DN Việt Nam phải cạnh tranh gay gắt với hàng hóa nước ngoài trên cả 3 cấp độ sản phẩm, DN và quốc gia. Pháp luật của Việt Nam về PVTM đã có những bước phát triển nhất định nhằm tái thiết lập trật tự cạnh tranh giữa hàng hóa nhập khẩu và hàng hóa nội địa. Gần đây, DN trong nước gia tăng yêu cầu khởi kiện, điều tra PVTM đối với hàng hóa nhập khẩu cho thấy việc sử dụng các công cụ pháp lý là cần thiết và phù hợp trước những hành vi cạnh tranh không công bằng của DN nước ngoài, đồng thời thể hiện rõ rệt vai trò bảo vệ sự tồn tại của các ngành sản xuất non trẻ của Việt Nam, là nội dung quan trọng đảm bảo cho hội nhập kinh tế quốc tế thành công.
Mặc dù thúc đẩy tự do hóa thương mại là một mục tiêu của hội nhập quốc tế, song WTO thừa nhận rằng, các nước thành viên có thể sẽ phải bảo vệ sản xuất trong nước chống lại cạnh tranh từ hàng hóa nước ngoài. Tuy vậy, WTO yêu cầu các nước phải tiến hành sự bảo vệ đó thông qua quy trình điều tra nghiêm ngặt, đảm bảo duy trì những nguyên tắc nhất định để tránh việc lạm dụng.
Để thích nghi với tình hình mới, Nhà nghiên cứu cao cấp của Bộ Công thương Phạm Tất Thắng cho rằng, ngoài việc Việt Nam phải chuẩn bị sẵn sàng về pháp lý và nguồn lực cần thiết để ứng phó kịp thời thì còn phải cần sự chủ động của các DN.
Tuy nhiên, một nguy cơ tiềm ẩn được ông Thắng chỉ ra là sự hợp tác giữa DN nội địa và DN nước ngoài trong tiến trình hội nhập ngày càng khăng khít, thậm chí hòa quyện với nhau. Khi Hiệp định TPP có hiệu lực từ năm 2018, giá trị vốn đầu tư của nước ngoài dự kiến tăng 25-35%/năm và quan hệ DN nội - ngoại sẽ càng khăng khít, rất khó phân biệt. Trong trường hợp này, nhà nhập khẩu rất dễ núp dưới hình thức nhập nguyên liệu, thậm chí chuyển toàn bộ quá trình sản xuất vào Việt Nam để gia công và bán hàng hóa đó trên thị trường nhằm trốn tránh các biện pháp PVTM của Việt Nam. Đây là tình huống cần phải đặc biệt lưu ý!
Bên cạnh đó, theo các chuyên gia, việc sửa đổi các văn bản pháp luật trong PVTM là rất cần thiết trong tiến trình hội nhập và cần phải đối chiếu, rà soát sao cho phù hợp với các quy định của Luật Đầu tư (sửa đổi), Luật DN (sửa đổi), Luật Thuế xuất nhập khẩu, Luật Hải quan
