Chiêu trò liên doanh, liên kết, cho thuê khiến ngân sách thất thu
Theo quy định của Luật Quản lý, sử dụng tài sản công, các đơn vị được giao quản lý tài sản công được phép cho thuê tài sản, đất đai trong trường hợp tài sản được giao chưa sử dụng hết công suất, tài sản không do ngân sách nhà nước (NSNN) đầu tư. Để thực hiện cho thuê tài sản, các đơn vị phải lập đề án sử dụng tài sản công vào mục đích cho thuê và được cơ quan có thẩm quyền cho phép, đồng thời tuân thủ quy trình, thủ tục theo quy định nhằm tránh nguy cơ thất thoát tài sản công. Vấn đề này được hướng dẫn chi tiết trong Nghị định số 151/2017/NĐ-CP ngày 26/12/2017 quy định chi tiết một số điều của Luật Quản lý, sử dụng tài sản công và được sửa đổi, bổ sung tại Nghị định số 50/2025/NĐ-CP của Chính phủ ngày 28/02/2025.
Quy định là vậy, song thực tiễn cho thấy nhiều đơn vị vẫn ngang nhiên làm trái. Một trong những điểm “nóng” về vi phạm liên quan đến liên doanh, liên kết, cho thuê tài sản dẫn đến thất thu cho NSNN phải kể đến là Khu Liên hợp Thể thao Quốc gia Mỹ Đình. Đơn vị này đã cho nhiều doanh nghiệp thuê đất dưới hình thức liên doanh, liên kết, hợp tác kinh doanh không đúng quy định. Tuy nhiên, các doanh nghiệp không nộp tiền thuê đất cho Nhà nước, chậm nộp tiền thuế, dẫn đến thất thu ngân sách, nợ thuế hàng chục tỷ đồng và kéo dài trong nhiều năm.
Dù chưa có thống kê chính thức, nhưng chắc chắn số tiền thất thoát cho NSNN từ những lùng nhùng trong cho thuê, liên doanh, liên kết tài sản nhà, đất công không phải là nhỏ. Đây chính là hành vi trục lợi trên tài sản công, để lại hệ lụy xấu; đề nghị các cơ quan chức năng phải vào cuộc xử lý nghiêm tình trạng trục lợi trên nhà đất công.
Luật sư Nguyễn Đức Anh Đoàn Luật sư TP. Hà Nội
Qua kiểm toán, Kiểm toán nhà nước (KTNN) cũng đã nhiều lần chỉ ra và cảnh báo về những nguy cơ dẫn đến thất thoát, lãng phí, tiêu cực từ những vi phạm trong liên kết, cho thuê đất công. Đáng chú ý, tại nhiều đơn vị xảy ra tình trạng đối tác không trả lại mặt bằng sau hợp tác. Điển hình như theo kết quả kiểm toán năm 2023, hai cơ sở nhà, đất của Bộ Khoa học và Công nghệ (Viện Năng lượng Nguyên tử Việt Nam; Trung tâm Kỹ thuật Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng 3 - Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng) thực hiện hợp tác, liên doanh liên kết hoặc cho thuê nhưng chưa lập đề án, chưa trình cơ quan có thẩm quyền phê duyệt là chưa đúng theo quy định tại Nghị định số 151/2017/NĐ-CP. Mặc dù Bộ Khoa học và Công nghệ đã có văn bản chỉ đạo chấm dứt việc sử dụng tài sản công để hợp tác với Công ty Rạng Đông đối với cơ sở nhà đất tại số 202A đường 11, phường Linh Xuân, quận Thủ Đức, TP. Hồ Chí Minh, tuy nhiên đến thời điểm kiểm toán (tháng 5/2023), phía doanh nghiệp không trả lại mặt bằng hiện trạng cho đơn vị.
Tại Đại học Quốc gia Hà Nội, hàng loạt vi phạm trong công tác liên doanh, liên kết cũng được KTNN chỉ ra, trong đó có tình trạng các đối tác thuê, liên kết trây ì, không trả lại mặt bằng, tiềm ẩn nguy cơ rủi ro với tài sản công và tranh chấp giữa các bên. Tương tự, tại Đại học Sư phạm Hà Nội còn tình trạng cho thuê nhà, đất công không đúng quy định.
Tình trạng vi phạm cũng xảy ra phổ biến tại Bộ Công Thương. Khi Thanh tra Bộ Tài chính vào cuộc, đã chỉ ra hàng loạt đơn vị có vi phạm trong quản lý, sử dụng tài sản công. Cụ thể, nhiều đơn vị chưa lập hồ sơ đề nghị, báo cáo Bộ Công Thương hoặc chưa được Bộ phê duyệt Đề án sử dụng tài sản công vào mục đích kinh doanh, cho thuê, liên doanh, liên kết (Viện Nghiên cứu cơ khí, Trường Cao đẳng Thương mại và Du lịch, Trường Đại học Công nghiệp TP. Hồ Chí Minh...). Đến ngày 25/12/2024, Bộ Công Thương vẫn chưa xử lý việc sử dụng tài sản công là nhà, đất công vào mục đích kinh doanh, cho thuê, liên doanh, liên kết tại các đơn vị vi phạm.
Ngăn “chảy máu” nguồn lực “vàng”
…Tình trạng nhà, đất công chưa được quản lý, khai thác hiệu quả không chỉ gây lãng phí nguồn lực mà còn tiềm ẩn nguy cơ tham nhũng, tiêu cực, gây hậu quả xấu về kinh tế - xã hội, làm suy giảm lòng tin của nhân dân. Bởi trên thực tế, tại những khu đất “vàng” được thực hiện liên doanh, liên kết, cho thuê trái quy định đang mang lại nguồn thu khổng lồ, song không phải cho NSNN, mà chảy vào túi của một bộ phận, cá nhân được giao quản lý, sử dụng tài sản công.
Trước tình trạng vi phạm trong liên doanh, liên kết, cho thuê tài sản diễn ra tràn lan tại các đơn vị được giao quản lý, sử dụng tài sản công, KTNN đã kiến nghị các cơ quan chức năng chấn chỉnh, khắc phục những sai sót trong việc sử dụng tài sản nhà nước cho thuê, liên doanh, liên kết; rà soát, xử lý, đình chỉ việc cho thuê, liên kết tài sản đất đai không phù hợp chức năng, nhiệm vụ, không tuân thủ các quy định của Luật Quản lý, sử dụng tài sản công, Luật Đất đai và các văn bản hướng dẫn hiện hành. Đơn cử, ngay tại thời điểm kết thúc cuộc kiểm toán năm 2023, KTNN kiến nghị Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức thanh tra, kiểm tra các cơ sở nhà, đất sử dụng cho thuê, liên doanh, liên kết không có đề án được phê duyệt để xử lý theo quy định của pháp luật, đặc biệt là cơ sở nhà, đất của Trung tâm Nghiên cứu và Triển khai Công nghệ Bức xạ - Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam đang hợp tác với Công ty Cổ phần Y học Rạng Đông. Đồng thời, chỉ đạo các đơn vị chấm dứt tình trạng sử dụng tài sản công vào mục đích kinh doanh, cho thuê, liên doanh, liên kết không có đề án hoặc chưa được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt theo quy định.
Lý giải về những bất cập trong quản lý tài sản công thời gian qua, ông Nguyễn Tân Thịnh - Cục trưởng Cục Quản lý công sản (Bộ Tài chính) - cho biết, một phần nguyên nhân là do công tác quản lý, kiểm kê tài sản tại nhiều cơ quan, địa phương chưa được thực hiện nghiêm. “Những lỗ hổng về chất lượng số liệu không chỉ gây khó khăn cho việc đánh giá chính xác thực trạng tài sản công, mà còn dẫn đến những sai sót, thất thoát, lãng phí trong quá trình quản lý, sử dụng tài sản sau này”, ông Thịnh nêu khi thông tin về tổng kiểm kê tài sản công và quản lý tài sản công sau sáp nhập, tinh gọn bộ máy.
Quản lý lỏng lẻo, nhiều Bộ, ngành, địa phương cũng chưa sát sao trong việc theo dõi tài sản, cập nhật dữ liệu lên hệ thống là thực trạng được KTNN nhiều lần chỉ ra, song chậm được khắc phục. Do đó, các ý kiến cho rằng, bên cạnh việc vào cuộc của các cơ quan chức năng để chấn chỉnh, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, về lâu dài, cần phải vận hành hệ thống cơ sở dữ liệu về toàn bộ các tài sản công nói chung và nhà, đất công nói riêng một cách tập trung, thống nhất, cập nhật và công khai; tránh tình trạng phân tán nhà, đất công ở nhiều cơ quan, tổ chức từ Trung ương đến địa phương như hiện nay, gây khó cho công tác quản lý và giảm hiệu quả đóng góp cho nền kinh tế.
Cả nước còn bao nhiêu nhà, đất không sử dụng, sử dụng kém hiệu quả hoặc sử dụng sai mục đích. Làm thế nào để ngăn ngừa thất thoát, lãng phí tài sản công, đặc biệt là các trụ sở dôi dư sau sắp xếp? Báo Kiểm toán sẽ tiếp tục thông tin trong số báo tiếp theo./.
