Rà soát phạm vi điều chỉnh của Dự thảo Luật Thi hành án dân sự (sửa đổi)

Luật Thi hành án dân sự được Quốc hội thông qua năm 2008. Thực hiện chủ trương xã hội hóa một số hoạt động Thi hành án dân sự theo Nghị quyết số 49-NQ/TW của Bộ Chính trị khóa IX, Quốc hội đã ban hành các nghị quyết về thực hiện chế định Thừa phát lại (Nghị quyết 24/2008/QH12 ngày 14/11/2008, Nghị quyết số 36/2012/QH13 ngày 23/11/2012, Nghị quyết số 107/2015/QH13 ngày 26/11/2015); Chính phủ đã ban hành Nghị định số 08/2020/NĐ-CP ngày 08/01/2020 quy định về tổ chức và hoạt động của Thừa phát lại. Theo đó, Thừa phát lại đã hoạt động từ năm 2008, từng bước đi vào đời sống xã hội. Tuy nhiên, kết quả về hoạt động Thi hành án dân sự của Thừa phát lại còn rất hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu của Đảng, Nhà nước, nhất là yêu cầu tại Nghị quyết số 27-NQ/TW.

Về việc áp dụng biện pháp cưỡng chế trong trường hợp huy động lực lượng bảo vệ của Thừa phát lại, Dự án Luật Thi hành án dân sự (sửa đổi) quy định khi tổ chức thi hành án, Trưởng Văn phòng Thừa phát lại có nhiệm vụ, quyền hạn về thi hành án cơ bản như Thủ trưởng cơ quan Thi hành án dân sự, trừ thẩm quyền ra quyết định thi hành án và giải quyết khiếu nại, tố cáo, xử phạt vi phạm hành chính. Thừa phát lại cũng có nhiệm vụ, quyền hạn như Chấp hành viên, trừ thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính.

Đối với việc áp dụng biện pháp cưỡng chế có huy động lực lượng, Dự thảo Luật đưa ra 2 phương án. Phương án 1 là trong trường hợp cưỡng chế thi hành án cần huy động lực lượng, Văn phòng Thừa phát lại lập kế hoạch cưỡng chế; có văn bản gửi Thủ trưởng cơ quan Thi hành án dân sự nơi Văn phòng Thừa phát lại đặt trụ sở, kèm theo hồ sơ thi hành án để Thủ trưởng cơ quan Thi hành án dân sự xem xét, ra quyết định cưỡng chế thi hành án và phê duyệt kế hoạch cưỡng chế thi hành án. Phương án 2 là Trưởng Văn phòng Thừa phát lại ra quyết định áp dụng các biện pháp cưỡng chế thi hành án, bao gồm cả các trường hợp cưỡng chế có huy động lực lượng.

Phát biểu tại phiên họp thẩm định Dự án Luật Thi hành án dân sự (sửa đổi), chuyên gia pháp luật đồng tình với phương án 1, bởi lẽ, Thừa phát lại là một thiết chế tư, việc xã hội hóa thi hành án không đồng nghĩa với việc chuyển giao toàn bộ thẩm quyền Nhà nước cho tổ chức tư nhân. Đặc biệt, cưỡng chế là vấn đề lớn, liên quan trực tiếp đến quyền sở hữu và quyền công dân, phải do cơ quan có thẩm quyền của Nhà nước thực hiện theo quy định của pháp luật.

Bên cạnh đó, chuyên gia cho rằng, nếu trao thêm thẩm quyền cưỡng chế cho Thừa phát lại, về bản chất sẽ không còn sự phân biệt giữa cơ quan Thi hành án dân sự và Thừa phát lại, dẫn đến việc tồn tại song song hai thiết chế “một công - một tư” nhưng chức năng không khác biệt.

Chuyên gia pháp luật đề nghị, phương án 1 cần được hoàn thiện về cơ chế thực hiện, nhất là trong việc xác định trách nhiệm. Cần làm rõ nếu Thừa phát lại đề nghị cưỡng chế mà cơ quan thi hành án quyết định thì xử lý ra sao, hoặc nếu phát sinh vi phạm từ quyết định cưỡng chế thì ai sẽ chịu trách nhiệm. Những điểm này hiện vẫn chưa được quy định rõ trong Dự thảo Luật Thi hành án dân sự (sửa đổi).

Trao đổi tại phiên họp thẩm định, đã có ý kiến đại biểu đồng tình với phương án 2, vì phương án này trao thẩm quyền đầy đủ và phù hợp cho Trưởng Văn phòng Thừa phát lại; đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo làm rõ hơn thẩm quyền tổ chức thi hành án giữa cơ quan Thi hành án dân sự và Văn phòng Thừa phát lại trong việc ra quyết định thi hành án và quyết định cưỡng chế.

Cũng tại phiên họp thẩm định, các đại biểu đã đóng góp một số ý kiến như cần áp dụng chuyển đổi số, ứng dụng khoa học công nghệ vào xây dựng cơ sở dữ liệu, liên thông khi giải quyết các vấn đề có liên quan nhằm xử lý công việc nhanh và chính xác hơn; bổ sung những quy định mang tính nguyên tắc, tính khung về mô hình hoạt động của Thừa phát lại; bổ sung quy định về số lượng, tiêu chuẩn, tiêu chí thành lập văn phòng Thừa phát lại, góp phần hoàn thiện Dự thảo Luật bảo đảm tính phù hợp, khả thi hơn.

Phát biểu kết luận phiên họp thẩm định, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú nhấn mạnh, nội dung Dự thảo Luật Thi hành án dân sự (sửa đổi) cơ bản phù hợp với đường lối chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước; cơ quan chủ trì soạn thảo cần làm rõ trách nhiệm và gia tăng thẩm quyền của Chấp hành viên, làm rõ mối quan hệ của Chấp hành viên với Thủ trưởng cơ quan Thi hành án dân sự cấp tỉnh; rà soát kỹ phạm vi điều chỉnh của Dự thảo Luật, đảm bảo sự thống nhất trong hệ thống pháp luật và hoàn thiện hồ sơ; vấn đề về Thừa phát lại cần làm rõ hơn để đánh giá tác động, bổ sung hoàn thiện hồ sơ; bổ sung thêm nội dung đánh giá sự phù hợp của Dự thảo Luật với Nghị quyết số 60-NQ/TW ngày 12/4/2025 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII liên quan đến sắp xếp bộ máy, Kết luận số 155-KL/TW ngày 17/5/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về một số nhiệm vụ trọng tâm cần tập trung thực hiện về sắp xếp tổ chức bộ máy và đơn vị hành chính từ nay đến ngày 30/6/2025; rà soát lại đầy đủ các nhóm chính sách trong hồ sơ đề nghị xây dựng Luật đã được Chính phủ thông qua; cần lưu ý vấn đề phát sinh khi thực hiện biện pháp cưỡng chế thi hành án./.