Kết quả kiểm toán hỗ trợ hoạt động giám sát tại nhiều quốc gia
Thực tiễn tại nhiều quốc gia cho thấy, việc thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa KTNN và CQDC đã mang lại kết quả thực chất, giúp nâng cao chất lượng giám sát, phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm. Kết quả kiểm toán không chỉ được sử dụng để đánh giá tuân thủ pháp luật, mà còn được phân tích, khai thác dưới góc độ hiệu lực, hiệu quả, từ đó hỗ trợ CQDC ra quyết định mang tính chiến lược.
Hoạt động kiểm toán phải có sự gắn kết chặt chẽ với các CQDC, đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình cao. Bên cạnh đó, cần thể chế hóa cơ chế phối hợp giữa KTNN và CQDC, tăng cường công khai kết quả kiểm toán và tổ chức các phiên điều trần để giảm thiểu tham nhũng, thúc đẩy hiệu quả sử dụng nguồn lực công.
Theo nghiên cứu của PGS,TS. Đặng Văn Thanh - nguyên Chủ tịch Hiệp hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam (VAA) và nhóm cộng sự, tại Hàn Quốc, Ủy ban Kiểm toán và Thanh tra (BAI) hoạt động dưới sự giám sát của Quốc hội và báo cáo trực tiếp kết quả kiểm toán lên các Ủy ban của Quốc hội. Quốc hội Hàn Quốc sử dụng báo cáo kiểm toán trong các phiên điều trần và yêu cầu các cơ quan của Chính phủ giải trình về các phát hiện kiểm toán. BAI cũng phối hợp với Quốc hội để theo dõi việc thực hiện các khuyến nghị và đưa ra biện pháp xử lý nếu có sự chậm trễ. Đồng thời, các báo cáo kiểm toán được công khai, tạo điều kiện cho công chúng giám sát và tăng cường trách nhiệm giải trình.
Tại Vương quốc Anh, Văn phòng Kiểm toán quốc gia (NAO) đóng vai trò trung tâm trong việc hỗ trợ Quốc hội giám sát hoạt động của Chính phủ và ngân sách nhà nước (NSNN). Cũng như BAI, NAO thực hiện các cuộc kiểm toán định kỳ và lập báo cáo kiểm toán gửi trực tiếp cho Quốc hội. NAO và Ủy ban Các vấn đề công - cơ quan giám sát ngân sách và chi tiêu công của Hạ viện - có mối quan hệ chặt chẽ và được luật định. Sau mỗi báo cáo kiểm toán, Ủy ban này tổ chức phiên điều trần công khai để làm rõ các phát hiện, kiến nghị và truy vấn trách nhiệm. Các phiên điều trần thu hút sự quan tâm đặc biệt của truyền thông và công chúng, tạo áp lực xã hội nhằm thúc đẩy việc thực hiện các khuyến nghị kiểm toán. Báo cáo kiểm toán của NAO và báo cáo giám sát của Ủy ban Các vấn đề công đều được công khai với công chúng.
Còn tại Australia, Quốc hội thực hiện giám sát ngân sách thông qua các ủy ban chuyên trách, trong đó có Ủy ban Kiểm toán và Kinh tế công (JCPAA) - cơ quan giám sát các báo cáo kiểm toán và theo dõi việc thực hiện kiến nghị của KTNN (ANAO). Hằng năm, ANAO công bố kết quả kiểm toán tài chính và kiểm toán hoạt động để các Ủy ban của Quốc hội, đặc biệt là JCPAA, phân tích, đánh giá và xác định các vấn đề nổi cộm; phân loại các vấn đề theo mức độ ưu tiên để tổ chức các cuộc điều trần giám sát. Hoạt động này giúp đảm bảo các phát hiện của kiểm toán không chỉ được ghi nhận mà còn được xử lý một cách nghiêm túc, qua đó nâng cao trách nhiệm giải trình của các cơ quan công quyền.
Đối với riêng NSNN, Ủy ban chuyên trách của Quốc hội tiếp nhận và phân tích báo cáo kiểm toán để xác định các vấn đề trọng yếu ảnh hưởng trực tiếp đến NSNN; so sánh các phát hiện trong báo cáo với mục tiêu và cam kết ngân sách được phê duyệt; đánh giá mức độ tuân thủ của các cơ quan đối với quy định về tài chính công. Các phiên điều trần được tổ chức để làm rõ các phát hiện kiểm toán, sau đó JCPAA ban hành các khuyến nghị chính thức, yêu cầu cơ quan liên quan triển khai biện pháp khắc phục cụ thể.
Bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam
Dù có nhiều khác biệt về thể chế, song các cơ quan KTNN trên thế giới - trong đó có Việt Nam - đều hoạt động độc lập và giữ vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ CQDC thực hiện chức năng giám sát. Để nâng cao chất lượng giám sát và thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế, trước hết cần thống nhất nhận thức về vai trò, địa vị pháp lý của KTNN, cũng như tầm quan trọng của việc sử dụng kết quả kiểm toán phục vụ hoạt động giám sát của CQDC.
Chức năng giám sát của CQDC cần gắn với việc khai thác hiệu quả kết quả kiểm toán như một công cụ trọng yếu, đặc biệt là trong quản lý và giám sát NSNN. Việc sử dụng kết quả kiểm toán vào hoạt động giám sát không chỉ là thông lệ mà cần trở thành một cấu phần quan trọng trong thiết chế vận hành quyền lực nhà nước. Đây là tiền đề để CQDC chủ động, tích cực hơn trong việc khai thác, sử dụng báo cáo kiểm toán - coi đó là nguồn thông tin chính thống, đáng tin cậy phục vụ việc xem xét, đánh giá hiệu quả quản lý NSNN, mức độ tuân thủ pháp luật và hiệu quả sử dụng nguồn lực công.
Cùng với đó, cần thúc đẩy việc xây dựng các cơ chế phối hợp chặt chẽ, thường xuyên giữa KTNN và các Ủy ban của Quốc hội, từ khâu lập kế hoạch giám sát, lựa chọn nội dung đến quá trình theo dõi, giám sát việc thực hiện kiến nghị sau kiểm toán.
Bên cạnh đó, Việt Nam nên quy định rõ trách nhiệm của CQDC trong việc xem xét bắt buộc các báo cáo kiểm toán tại các phiên họp chính thức. Báo cáo kiểm toán cần được gửi trực tiếp đến Quốc hội, các Ủy ban của Quốc hội, và việc thảo luận, đánh giá các báo cáo này phải trở thành nghĩa vụ pháp lý, không mang tính khuyến nghị.
KTNN Việt Nam cũng cần xây dựng cơ chế phối hợp hiệu quả với CQDC, không chỉ dừng lại ở việc gửi báo cáo kiểm toán mà hướng tới cơ chế tương tác hai chiều, liên tục. Do báo cáo kiểm toán thường mang tính kỹ thuật cao, KTNN nên hỗ trợ giải thích, cung cấp báo cáo tóm tắt hoặc phân tích theo chuyên đề phù hợp với chương trình giám sát của CQDC và đại biểu Quốc hội. Đồng thời, cần nghiên cứu phát triển các công cụ trực tuyến, phần mềm quản lý dữ liệu kiểm toán để CQDC có thể tra cứu, truy cập nhanh chóng và chính xác.
Một yếu tố quan trọng khác là tăng cường sự tham gia của người dân và truyền thông vào quá trình giám sát. Việc công khai kết quả kiểm toán, tổ chức các phiên điều trần công khai sẽ tạo nên cơ chế giám sát xã hội mạnh mẽ. Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm này nhằm khuyến khích sự tham gia của các tổ chức xã hội và người dân trong quá trình giám sát tài chính công./.
