Áp lực ổn định vĩ mô và điểm nghẽn thể chế
Báo cáo của Chính phủ và Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội cho thấy, trong suốt nhiệm kỳ này, nền kinh tế vẫn tiềm ẩn rủi ro đáng kể. Khủng hoảng niềm tin trên thị trường bất động sản, trái phiếu doanh nghiệp, cùng diễn biến khó kiểm soát của giá vàng từng tạo sức ép lớn lên điều hành vĩ mô, buộc cơ quan quản lý phải liên tục can thiệp. Tại Kỳ họp thứ X, Quốc hội khóa XV, nhiều đại biểu đã thẳng thắn đề nghị Chính phủ có biện pháp đủ mạnh để lập lại kỷ cương, đưa các thị trường trở về đúng quy luật, bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô - nền tảng quan trọng nhất cho phát triển.
Song, áp lực vĩ mô không chỉ đến từ biến động thị trường mà còn xuất phát từ những nút thắt kéo dài trong thể chế kinh tế. Thực tế 5 năm qua cho thấy, dù nỗ lực cải cách được thúc đẩy mạnh mẽ, hệ thống pháp luật vẫn chưa thực sự tháo gỡ những điểm nghẽn gây tốn kém thời gian, chi phí và cơ hội phát triển. Có địa phương muốn cấp phép một dự án nuôi biển phải xin ý kiến tới 5-6 Bộ, và chỉ một ý kiến không thống nhất là mọi quy trình lập tức đình trệ. Trước Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, 10 hiệp hội ngành hàng đã gửi kiến nghị tới Tổng Bí thư Tô Lâm, chỉ rõ những bất cập kéo dài gần hai thập kỷ trong quy định công bố hợp quy hàng hóa, gây khó khăn dây chuyền cho sản xuất, xuất nhập khẩu và tiêu dùng.
Những câu chuyện đó cho thấy, thể chế vẫn là “điểm nghẽn của điểm nghẽn”. Trao đổi với Báo Kiểm toán, TS. Nguyễn Đức Kiên - nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, nguyên Tổ trưởng Tổ Tư vấn Kinh tế của Thủ tướng Chính phủ - nhấn mạnh: “Trong ba khâu đột phá - hạ tầng, thể chế, nhân lực - đột phá về thể chế vẫn là khâu yếu nhất trong nhiệm kỳ này”. Theo ông, dù đã có Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân, song nhiều doanh nghiệp vẫn thiếu đất sạch để đầu tư hạ tầng sản xuất, thiếu chính sách tín dụng đủ mạnh để đổi mới công nghệ, nâng cao năng suất.
Báo cáo của Ủy ban Kinh tế và Tài chính cũng chỉ rõ: Công tác hoàn thiện pháp luật tuy được đẩy nhanh nhưng vẫn chưa theo kịp thực tiễn phát triển; hiện còn 55 văn bản quy định chi tiết chậm ban hành. Một số quy định chồng chéo, thiếu nhất quán tiếp tục gây ách tắc trong đầu tư, đất đai, xây dựng, quy hoạch.
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy nhiều nước mới nổi cũng đã đặt mục tiêu đưa chi R&D lên khoảng 2% GDP, với trên 60% đến từ khu vực doanh nghiệp. Nếu Việt Nam “không dám” nhảy bậc về R&D, cả về quy mô và cách phân bổ thì rất khó nói đến đổi mới mô hình tăng trưởng.
TS. Đỗ Thiên Anh Tuấn - Trường Chính sách công và Quản lý, Đại học Fulbright Việt Nam
Thực tiễn kiểm toán càng minh chứng rõ hơn. Giai đoạn 2021-2026, Kiểm toán nhà nước đã kiến nghị hủy bỏ, sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới 938 văn bản quy phạm pháp luật và văn bản quản lý các cấp do trái hoặc không phù hợp với quy định chung và thực tiễn - tăng 19,3% so với giai đoạn 2016-2021. Đây không chỉ là con số kỹ thuật, mà là “tín hiệu cảnh báo” về những lỗ hổng chính sách có thể gây rủi ro trong quản lý tài chính công, tài sản công, phòng chống tham nhũng, lãng phí.
Động lực mới chưa tạo được xung lực bứt phá
Trong khi “độ trễ” thể chế vẫn kéo dài, các động lực tăng trưởng mới - như đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, khoa học - công nghệ - vẫn chưa thực sự mang lại lực đẩy mạnh mẽ như kỳ vọng.
TS. Đỗ Thiên Anh Tuấn - Trường Chính sách công và quản lý, Đại học Fulbright Việt Nam - cho rằng mức độ lan tỏa của đổi mới sáng tạo trong toàn nền kinh tế hiện vẫn còn hạn chế. Phần lớn DN nhỏ và vừa chưa đủ vốn, nhân lực hay hạ tầng để đầu tư vào công nghệ mới. Mối liên kết giữa trường đại học và DN còn lỏng lẻo, thiếu cơ chế thúc đẩy chuyển giao kết quả nghiên cứu vào sản xuất. Thị trường vốn dành cho đổi mới sáng tạo cũng chưa phát triển tương xứng với nhu cầu; các quỹ đầu tư mạo hiểm, chính sách tín dụng cho R&D hay cơ chế thử nghiệm chính sách (sandbox) vẫn còn yếu.
Theo ông Tuấn, khu vực kinh tế nhà nước vốn được kỳ vọng đi đầu trong đổi mới công nghệ và thực tế đã có nhiều nỗ lực, nhưng vẫn chưa hình thành được các dự án mang tính đầu tàu tầm khu vực như mô hình của Hàn Quốc, Singapore hay Trung Quốc trong giai đoạn “cất cánh”. Trong khi đó, dù kinh tế tư nhân hiện đóng góp hơn một nửa GDP cả nước và tạo ra phần lớn việc làm, nhưng chủ yếu vẫn tập trung ở nhóm DN nhỏ, siêu nhỏ, năng suất thấp và ít đầu tư cho công nghệ.
GS,TS. Phạm Hồng Chương - nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế Quốc dân - nhận định, chất lượng phát triển của Việt Nam vẫn “chưa tương xứng với tiềm năng quốc gia và con người Việt Nam”. Điều thiếu lớn nhất là sự cộng hưởng giữa các khu vực kinh tế - từ doanh nghiệp FDI tới doanh nghiệp trong nước, giữa doanh nghiệp nhà nước và tư nhân. Nếu không tạo được hệ sinh thái gắn kết, chuỗi giá trị nội địa khó bứt phá lên tầm cao mới.
Thách thức mới trong trạng thái bất thường
Trong khi nội lực kinh tế còn những hạn chế, môi trường quốc tế đang bước vào giai đoạn bất định sâu rộng hơn. Thiếu tướng Nguyễn Văn Tín - nguyên Phó Cục trưởng Cục Tuyên huấn, Tổng cục Chính trị - cảnh báo: Cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn ngày càng gay gắt, xung đột địa chính trị kéo dài, thương mại toàn cầu phục hồi yếu, trong khi các rủi ro an ninh phi truyền thống - từ năng lượng, công nghệ, an ninh mạng đến biến đổi khí hậu - ngày một nghiêm trọng.
Minh chứng rõ nhất chính là những đợt mưa lũ, sạt lở dồn dập tại miền Trung, Tây Nguyên thời gian qua, gây thiệt hại lớn về người, tài sản và cơ sở hạ tầng. Nhiều tổ chức quốc tế cảnh báo, nếu không có các giải pháp thích ứng hiệu quả, khi nhiệt độ Trái đất tăng thêm 1-1,5°C trong thập kỷ tới, Việt Nam có thể thiệt hại 1,8-4,5% GDP - tương đương khoảng 4,3 tỷ USD mỗi năm.
Phó Chủ tịch Quốc hội, Thượng tướng Trần Quang Phương nhận định, năm 2026 thế giới có thể bước vào “trạng thái bất thường mới”, với nguy cơ suy thoái toàn cầu do chủ nghĩa bảo hộ, nợ công cao, xung đột thương mại, “bong bóng công nghệ” hay cơn sốt AI chi phối dòng vốn. Những biến động này sẽ tạo áp lực lớn lên nỗ lực đạt mục tiêu tăng trưởng hai con số của Việt Nam.
Khi đất nước ta bước vào kỷ nguyên vươn mình, không gian và môi trường chiến lược cho phát triển đất nước rộng mở hơn, quy mô nền kinh tế sẽ lớn hơn, hội nhập quốc tế sẽ sâu rộng hơn, nhu cầu của nhân dân sẽ cao hơn; bởi vậy, tất yếu sẽ xuất hiện những thách thức mới khó giải quyết hơn.
Thiếu tướng Nguyễn Văn Tín - Nguyên Phó Cục trưởng Cục Tuyên huấn, Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam
Bước vào năm 2026 - năm đầu tiên của kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 2026-2030 - Việt Nam đứng trước thời cơ lớn song cũng đối diện thách thức chưa từng có. Đây là thời điểm đòi hỏi bản lĩnh chính trị, tư duy cải cách mạnh mẽ, hành động quyết liệt và khả năng dự báo tốt hơn để vừa tháo gỡ rào cản cũ, vừa chủ động đối phó với những biến cố mới của thế giới.
Trước thềm Đại hội XIV của Đảng, việc nhận diện rõ rủi ro, bối cảnh và điểm nghẽn phát triển không phải để bi quan, mà để củng cố khát vọng vươn lên, hoàn thiện thể chế, nâng cao năng lực quản trị quốc gia, khai phóng nguồn lực phát triển, đưa đất nước tiến vững chắc trên con đường tăng trưởng nhanh, bền vững, tự chủ và thịnh vượng.
Bài 5: Kiên định và bứt phá./.
.jpg "Phân bổ và sử dụng ngân sách: Đảm bảo hiệu quả, minh bạch, hoàn thành mục tiêu năm 2026")
.jpeg "Khôi phục sinh kế cho người dân vùng bão lũ sớm nhất có thể")
