Chủ tịch UBND TP. Hồ Chí Minh Phan Văn Mãi nhấn mạnh, kỳ họp thứ nhất ở Bình Dương đã bàn về một số nội dung kết nối giao thông vùng như dự án Vành đai 3; dự án Vành đai 4; cao tốc Biên Hòa-Vũng Tàu; cao tốc TP. Hồ Chí Minh-Long Thành-Dầu Giây; tuyến đường sắt đô thị kết nối TP. Hồ Chí Minh với Bình Dương và Đồng Nai; tuyến đường sắt vận tải hàng hóa Dĩ An.
Tại Hội nghị này, Chủ tịch UBND TP. Hồ Chí Minh đề nghị lãnh đạo các địa phương tiếp tục thảo luận về việc thúc đẩy các dự án mang tính kết nối vùng Đông Nam Bộ. Trong đó, tập trung quy hoạch phát triển đô thị sinh thái, đô thị cao cấp ven sông Sài Gòn, sông Đồng Nai và phát triển thương mại, dịch vụ, công nghiệp dọc các tuyến đường liên kết vùng. Nghiên cứu thành lập Quỹ phát triển hệ thống giao thông vùng với nguồn vốn hỗn hợp để đầu tư các dự án giao thông trọng điểm của vùng.
Đồng thời, rà soát, khảo sát nguồn vật liệu ở khu vực có dự án giao thông kết nối đi qua, tổ chức khai thác các vật liệu xây dựng phù hợp, đảm bảo nguồn vật liệu xây dựng cho các dự án giao thông trọng điểm. Nghiên cứu thành lập Trung tâm kiểm soát bệnh tật vùng và xây dựng bệnh viện tuyến cuối của vùng.
Tại Hội nghị, lãnh đạo các địa phương đã thảo luận về công tác phối hợp đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao và đề xuất, kiến nghị Trung ương một số cơ chế, chính sách đặc thù cho vùng trên các lĩnh vực như y tế, giáo dục, chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo.
Giám đốc Sở Giao thông vận tải (GTVT) TP. Hồ Chí Minh Trần Quang Lâm cho biết, theo quy hoạch đã phê duyệt thì có tất cả 8 tuyến đường sắt kết nối vùng, gồm: Trảng Bom-Hòa Hưng (Sài Gòn), Biên Hòa-Vũng Tàu, Dĩ An-Lộc Ninh, TP. Hồ Chí Minh-Cần Thơ, TP. Hồ Chí Minh-Nha Trang, Thủ Thiêm-Long Thành, TP. Hồ Chí Minh-Tây Ninh, tuyến đường sắt chuyên dụng ra cảng Hiệp Phước.
Theo chủ trương, định hướng về phát triển đường sắt kết nối vùng đề ra mục tiêu đến năm 2025, phấn đấu hoàn thành phê duyệt chủ trương đầu tư Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam; khởi công các đoạn ưu tiên trong giai đoạn 2026 - 2030 (Hà Nội - Vinh; TP. Hồ Chí Minh - Nha Trang).
Đến năm 2030, tập trung cải tạo, nâng cấp, khai thác có hiệu quả các tuyến đường sắt hiện có. Tiếp tục triển khai đầu tư các tuyến đường sắt đô thị có nhu cầu vận tải lớn (Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh); phấn đấu khởi công một số tuyến kết nối các cảng biển cửa ngõ quốc tế (Biên Hoà - Vũng Tàu), cảng hàng không quốc tế (Thủ Thiêm - Long Thành); đối với tuyến TP. Hồ Chí Minh - Cần Thơ, đầu tư bằng phương thức đối tác công - tư (PPP) hoặc phương thức đầu tư khác phù hợp.
Đến năm 2045, hoàn chỉnh mạng lưới đường sắt đô thị tại Hà Nội (có tính kết nối với vùng Thủ đô) và TP. Hồ Chí Minh vào năm 2035. Hoàn thành toàn bộ tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam trước năm 2045; tuyến đường sắt khu đầu mối Hà Nội, khu đầu mối TP. Hồ Chí Minh.
Vừa qua, Sở GTVT TP. Hồ Chí Minh đã phối hợp với Cục Quản lý đường sắt rà soát các tuyến đường sắt mà Bộ GTVT đang lập quy hoạch chi tiết, trong đó có các tuyến qua Bình Dương. Trước mắt, kiến nghị Bộ GTVT lập quy hoạch chi tiết các nhà ga để quản lý về đô thị.
Sân bay Long Thành dự kiến sẽ được khai thác vào năm 2025, hiện nay cửa ngõ đi sân bay Tân Sơn Nhất đang quá tải. Do đó, các tỉnh thống nhất tiếp tục ưu tiên nguồn lực đẩy nhanh tuyến đường sắt Thủ Thiêm - Long Thành.
Hiện nay, Bộ GTVT đang nghiên cứu dự án đường sắt này. Với bài học của tuyến Vành đai 3, có thể ưu tiên vốn đầu tư công để đầu tư dự án. Việc đường sắt không phát triển được vì quy hoạch đường sắt chưa gắn với quy hoạch đô thị, giao thông đường bộ, kể cả việc xây dựng tuyến đường sắt Bắc - Nam. Do vậy, cần hết sức quan tâm rà soát quy hoạch đường sắt gắn với quy hoạch đô thị, quy hoạch nhà ga. Việc chọn được vị trí nhà ga thống nhất với Bộ GTVT, gắn với quy hoạch vùng là rất cần thiết.
Liên quan đến chủ trương nghiên cứu kéo dài tuyến Metro số 1 về các tỉnh Đồng Nai, Bình Dương, TP. Hồ Chí Minh và các tỉnh, thành phố đã thống nhất về sự cần thiết đầu tư, phương án tuyến.
Tuy nhiên, Sở GTVT TP. Hồ Chí Minh sẽ xem xét, tham mưu UBND TP. Hồ Chí Minh các phương án phối hợp, hỗ trợ và tham gia, góp vốn đầu tư cần thiết.
Theo Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP. Hồ Chí Minh Trương Minh Huy Vũ, việc thành lập Quỹ phát triển hệ thống giao thông vùng là hết sức cần thiết. Quỹ được hình thành từ vốn ngân sách nhà nước (bao gồm ngân sách Trung ương và các địa phương), nguồn xã hội hóa và các nguồn khác.
Quỹ có nhiệm vụ đầu tư, đảm bảo nguồn vốn cho các dự án trọng điểm mang tính liên kết vùng; tài trợ cho các hoạt động quản lý, quản trị, nghiên cứu và nâng cao năng lực quản lý. Việc có được một quỹ đầu tư hạ tầng chung cho toàn vùng với cơ chế mở sẽ thúc đẩy quá trình phát triển và liên kết các địa phương trong vùng Đông Nam Bộ, đặc biệt là đối với vấn đề hạ tầng, giao thông, một yếu tố đang kìm hãm sự phát triển và khai thác hết tiềm năng của vùng.
Qua phân tích có thể có 2 lựa chọn. Thứ nhất là TP. Hồ Chí Minh và các tỉnh trong vùng có thể thành lập quỹ phát triển hạ tầng giao thông vùng. Nhưng đến thời điểm này, trong khuôn khổ quy định không cho phép địa phương huy động, phân bổ và chia sẻ nguồn lực để thực hiện các hoạt động có tính chất vùng. Trong trường hợp xin thí điểm cũng sẽ phát sinh nhiều vấn đề. Sau khi Quốc hội thông qua Nghị quyết 98 về thí điểm cơ chế chính sách phát triển TP. Hồ Chí Minh thì chỉ có duy nhất TP. Hồ Chí Minh có cơ chế sử dụng ngân sách địa phương để đầu tư vào các dự án vùng.
Thứ hai là phương án do Thủ tướng Chính phủ thành lập và trực thuộc hoặc gắn kết với Hội đồng Điều phối vùng Đông Nam Bộ đang trong quá trình thành lập. Qua phân tích, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP. Hồ Chí Minh cho biết có thể chọn phương án Chính phủ thành lập quỹ và gắn với Hội đồng điều phối vùng để huy động nguồn lực; đảm bảo được tính liên kết, phối hợp giữa các địa phương và các bên liên quan. Nếu được thiết kế phù hợp, Quỹ trở thành cơ sở và công cụ hiệu quả để phát huy vai trò của Hội đồng điều phối vùng.
Nếu chọn phương án này, TP. Hồ Chí Minh và các tỉnh cần phải chuẩn bị kiến nghị để hình thành ý tưởng các dự án hạ tầng giao thông ưu tiên ở từng giai đoạn để đề xuất.
Trong thời gian hình thành Quỹ vùng, TP. Hồ Chí Minh có thể tận dụng điều khoản đề xuất tại nội dung thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù cho phát triển TP. Hồ Chí Minh, đó là "Hội đồng nhân dân TP. Hồ Chí Minh quyết định sử dụng ngân sách TP. Hồ Chí Minh để thực hiện dự án, công trình giao thông đường bộ có tính chất vùng, liên vùng nằm trên ranh giới, địa giới hành chính giữa TP. Hồ Chí Minh và địa phương khác, các dự án quốc lộ, cao tốc đi qua địa bàn TP. Hồ Chí Minh; hỗ trợ các địa phương khác trong nước, hỗ trợ một số địa phương tại một số nước khác trong trường hợp cần thiết" để thực hiện các công trình mang tính chất vùng, liên vùng trong thời gian tới./.
