Tháo gỡ “nút thắt” bằng cấp, chứng chỉ
Đại biểu Lý Anh Thư (Đoàn An Giang) - đánh giá, Dự thảo Luật GDNN (sửa đổi) đã tiếp thu và có nhiều bước tiến đáng ghi nhận, đã thể chế hóa các chủ trương tại Nghị quyết số 71 về đột phá giáo dục và đào tạo.
Tuy nhiên, đại biểu chỉ ra, Dự thảo Luật quy định, chương trình “đào tạo nghề khác” - vốn được coi là một dạng của GDNN, lại chỉ được cấp giấy xác nhận hoàn thành khóa học, thay vì văn bằng chứng chỉ - là chưa thực sự phù hợp với yêu cầu phát triển của hệ thống GDNN hiện đại và chưa đáp ứng mục tiêu xây dựng xã hội học tập, thúc đẩy học tập suốt đời.
Theo đại biểu, nhu cầu học nghề của người lao động hiện nay rất đa dạng, với nhiều khóa ngắn hạn do doanh nghiệp, tổ chức nhờ tính linh hoạt và sát với thực tiễn. Tuy nhiên, việc không được cấp chứng chỉ nghề và chỉ nhận giấy xác nhận hoàn thành khóa học đã làm giảm giá trị pháp lý và giá trị thị trường của kỹ năng tích lũy. “Điều này hạn chế cơ hội chuyển đổi việc làm, đặc biệt trong bối cảnh thị trường cạnh tranh cao” - đại biểu nhấn mạnh.
Cùng với đó, việc thiếu cơ chế công nhận kỹ năng khiến người học không thể tích lũy chứng chỉ vào hệ thống trình độ quốc gia, gây lãng phí nguồn lực. Quy định này cũng chưa phù hợp với thông lệ quốc tế, khi các quốc gia tiên tiến như Hà Lan, Phần Lan đều cấp chứng chỉ nghề dựa trên chuẩn đầu ra, không phụ thuộc độ dài khóa học.
Từ thực tế đó, đại biểu Lý Anh Thư kiến nghị cho phép các cơ sở tham gia hoạt động GDNN, doanh nghiệp, tổ chức được tự chủ cấp bằng hoặc chứng chỉ nghề đối với chương trình đào tạo nghề khác, nhằm khuyến khích thúc đẩy doanh nghiệp tham gia GDNN và khuyến khích người học học tập suốt đời, đi kèm điều kiện là chương trình phải đáp ứng chuẩn đầu ra và quy trình đánh giá minh bạch.
Đại biểu Lê Thị Song An (Đoàn Tây Ninh) - cho biết, thực tiễn trước đây, nhiều cơ quan tuyển dụng không chấp nhận trình độ văn hóa ghi theo bằng trung học nghề, buộc người học phải ghi 9/12, dẫn đến không đáp ứng điều kiện tuyển dụng. Đại biểu kiến nghị Cơ quan soạn thảo cần làm rõ giá trị pháp lý của bằng trung học nghề so với bằng tốt nghiệp trung học phổ thông để đảm bảo người học được công nhận trong hệ thống giáo dục quốc dân, tránh bị phân biệt khi tuyển dụng hoặc học lên trình độ cao hơn.
Nhìn từ góc độ chương trình đào tạo, theo đại biểu Nguyễn Thị Lan Anh (Đoàn Lào Cai) - Dự thảo Luật mới chỉ quy định chương trình đào tạo đảm bảo hỗ trợ người học phát triển năng lực và tiếp cận trình độ đào tạo kế tiếp theo khung trình độ quốc gia Việt Nam; còn thiếu hụt quy định liên quan đến trình độ tương ứng cấp ASEAN và quốc tế.
Đại biểu kiến nghị Cơ quan soạn thảo bổ sung định hướng khung chuẩn ASEAN và quốc tế để xây dựng khung về trình độ, kỹ năng nghề của Việt Nam với các quốc gia khu vực ASEAN và thế giới, tiến tới công nhận lẫn nhau về trình độ, thúc đẩy di chuyển lao động quốc tế. Đồng thời, hoàn thiện khung pháp lý về công nhận tín chỉ, xây dựng khung liên thông giữa các trình độ đào tạo, cơ sở học tập linh hoạt và cơ hội học tập suốt đời, kèm theo đó là cơ chế kiểm soát chất lượng các cơ sở GDNN.
Doanh nghiệp phải là “mắt xích” quan trọng trong đào tạo nghề
Để tạo “cú hích” mạnh mẽ, đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân (Đoàn TP. Hồ Chí Minh) - đề nghị tách nội dung “xã hội hóa” và “hội nhập quốc tế” - hiện đang được lồng ghép chung, thành một khoản riêng, độc lập trong Điều 5 của Dự thảo Luật.
Đại biểu phân tích, xã hội hóa là động lực then chốt để huy động nguồn lực từ doanh nghiệp và xã hội cho GDNN. Trong khi đó, hội nhập quốc tế là cơ hội để văn bằng, chứng chỉ nghề của Việt Nam đạt chuẩn khu vực và thế giới. Việc tách thành nguyên tắc độc lập sẽ tạo điểm tựa pháp lý vững chắc để triển khai các cơ chế về hợp tác quốc tế, chuyển giao công nghệ, công nhận lẫn nhau về văn bằng, chứng chỉ.
“Khi văn bằng của chúng ta được các nước công nhận, người lao động sẽ có thể mang theo kỹ năng và nghề nghiệp của mình đi làm ở bất cứ nơi đâu, bất cứ quốc gia nào. Chỉ khi có cơ hội như vậy, người học mới thực sự có động lực để vào học nghề, doanh nghiệp mới có lý do để đầu tư vào đào tạo và xã hội nhìn nhận GDNN mới đúng vị trí của nó” - đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân phát biểu.
Khi bằng nghề có giá trị quốc tế thì phân luồng không còn là “điểm rẽ” bắt buộc mà trở thành một lựa chọn hấp dẫn, thực chất giúp giải quyết cả bài toán thiếu hụt nhân lực kỹ thuật lẫn tình trạng thừa cử nhân.
Đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân
Các đại biểu cũng đồng thuận rằng, sự tham gia của doanh nghiệp là yếu tố then chốt để gắn kết đào tạo với thị trường lao động và nâng cao chất lượng.
Theo Đại biểu Nguyễn Thị Lan Anh, doanh nghiệp là người sử dụng lao động cuối cùng, do đó doanh nghiệp hiểu rõ nhu cầu kỹ năng, kỹ thuật và thái độ làm việc cần thiết. Kinh nghiệm một số nước như Đức, Singapore, Úc cho thấy, doanh nghiệp và hiệp hội ngành nghề tham gia cùng nhà trường trong quá trình đào tạo, Hội đồng khoa học với vai trò tư vấn nội dung, chương trình đào tạo, đánh giá chất lượng, giám sát thực tập gắn kết chặt chẽ việc đào tạo và nhu cầu lao động trong tương lai.
Tuy nhiên, Dự thảo Luật quy định thành phần của Hội đồng chủ yếu là các thành viên nội bộ trong ngành, thiếu vắng sự tham gia của doanh nghiệp. Điều này khiến Hội đồng khó phát huy được hiệu quả trong việc gắn kết thị trường lao động.
Để khắc phục, đại biểu Lan Anh đề xuất ba nhóm giải pháp: Một là, quy định thành phần Hội đồng khoa học phải có chuyên gia độc lập từ doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề không nhận lương từ cơ sở giáo dục. Đồng thời, quy định rõ các tiêu chí lựa chọn thành viên, cơ chế hoạt động và thời gian làm việc nhằm đảm bảo tính chuyên nghiệp, khách quan và độc lập.
Hai là, tăng cường gắn kết thị trường lao động, yêu cầu Hội đồng khoa học phải phối hợp với doanh nghiệp để xây dựng các bản đồ kỹ năng ngành và tích hợp ít nhất từ 40% thời lượng thực tập tại doanh nghiệp. Đồng thời, khuyến khích sử dụng công nghệ số để dự báo nhu cầu lao động, giúp giảm khoảng cách cung - cầu nhân lực. Những quy định này không chỉ phù hợp với Chiến lược phát triển giáo dục nghề nghiệp 2021-2030 mà còn phù hợp với hỗ trợ việc thực hiện cam kết CPTPP và EVFTA về lao động chất lượng cao.
Ba là, bổ sung cơ chế đánh giá, phản hồi định kỳ giữa nhà trường và doanh nghiệp để điều chỉnh chương trình, phương pháp giảng dạy theo nhu cầu thực tiễn; khuyến khích doanh nghiệp tham gia vào các dự án quốc tế về GDNN để tiếp cận mô hình tiên tiến, kỹ thuật đào tạo mới. Đây cũng là động lực để doanh nghiệp đầu tư và đào tạo nghề.
Một “điểm nghẽn” khác được đại biểu Lê Thị Song An - chỉ ra là nhiều lao động tại doanh nghiệp dù có kinh nghiệm lâu năm, tay nghề cao nhưng không đáp ứng yêu cầu về năng lực sư phạm hoặc bằng cấp nên không đủ điều kiện tham gia hướng dẫn giảng dạy thực hành cho học sinh, sinh viên.
Đại biểu đề nghị Cơ quan soạn thảo xây dựng tiêu chuẩn riêng, cụ thể đối với đội ngũ nhà giáo do doanh nghiệp cử tham gia đào tạo, theo hướng lược bỏ các chứng chỉ không cần thiết, chỉ yêu cầu bảo đảm năng lực chuyên môn, kỹ năng nghề và kinh nghiệm thực tiễn phù hợp với vị trí giảng dạy. Đồng thời, bổ sung chính sách hỗ trợ, ưu đãi về đào tạo, kinh phí hoặc thù lao đối với lực lượng này để nhằm khuyến khích doanh nghiệp tham gia tích cực hơn trong hoạt động dạy nghề.
Những kiến nghị giàu thực tiễn từ các đại biểu Quốc hội kỳ vọng sẽ được tiếp thu thấu đáo trong Dự thảo Luật GDNN (sửa đổi) trước khi trình Quốc hội thông qua.
.jpg "Đẩy mạnh phân quyền, phân cấp trong quản lý lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp")
