Cần minh bạch thông tin về đất đai

Tiếp cận thông tin đất đai của người dân còn hạn chế

Hiện nay, chế định về công khai, minh bạch trong lĩnh vực đất đai được quy định trong Hiến pháp 2013; các Luật: Đất đai, Tiếp cận thông tin, Phòng chống tham nhũng; Pháp lệnh Thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn; các Nghị định, thông tư hướng dẫn... Các quy định này được thể hiện ở một số khía cạnh cơ bản như: Công khai, minh bạch trong việc thu hồi đất, công bố thông tin về đất đai, công tác quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, cưỡng chế thi hành quyết định hành chính về đất đai, bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất và đấu giá quyền sử dụng đất… Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được, vấn đề công khai, minh bạch trong lĩnh vực này còn tồn tại nhiều hạn chế liên quan đến quá trình quản lý, sử dụng đất, quy hoạch - kế hoạch của cơ quan Nhà nước.

Báo cáo Chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh ở Việt Nam (PAPI) năm 2021 cho thấy, việc tiếp cận thông tin đất đai của người dân còn rất hạn chế ở tất cả các tỉnh, thành phố, chỉ 5-30% người trả lời biết đến kế hoạch sử dụng đất năm 2021 tùy từng địa phương. Đáng nói, tỷ lệ người làm thủ tục xin cấp mới hoặc cấp đổi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đã phải chi “lót tay” dao động từ 40-90% ở hơn 40 tỉnh, thành phố; hiện trạng “chung chi” để làm xong thủ tục xin cấp đổi hoặc cấp mới Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất lại phổ biến ở các tỉnh còn nghèo như: Cao Bằng, Đắk Lắk, Sóc Trăng.

Báo cáo “Minh bạch thông tin đất đai” do Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Việt Nam và Trung tâm Thúc đẩy giáo dục và Nâng cao năng lực phụ nữ thực hiện từ 7/2021-6/2022 chỉ rõ: Nhiều tỉnh, huyện đã đăng tải thông tin về bảng giá đất cấp tỉnh và kế hoạch sử dụng đất cấp huyện nhưng chưa đầy đủ, thiếu đồng bộ. Các tài liệu đính kèm thông báo công khai kế hoạch sử dụng đất cấp huyện thường được đăng rải rác ở một số chuyên mục khác nhau trên các trang web làm người dân gặp khó khăn trong tìm kiếm thông tin. Đáng chú ý, trong số yêu cầu cung cấp thông tin gửi tới 561 văn phòng Ủy ban nhân dân (UBND) cấp huyện, có tới 402 cơ quan không phản hồi (chiếm 71,7%), 15 cơ quan từ chối cung cấp thông tin (2,7%), 46 cơ quan có phản hồi nghiên cứu viên nhưng không cung cấp thông tin (8,2%)...

Thẩm tra Báo cáo của Chính phủ về công tác phòng, chống tham nhũng năm 2021 của Ủy ban Tư pháp cũng nêu rõ: Cấp Bộ vẫn còn tình trạng trễ hẹn trong giải quyết hồ sơ thủ tục hành chính, chất lượng một số thủ tục hành chính chưa cao; cấp tỉnh, việc quản lý, khai thác dịch vụ công trực tuyến, xử lý hồ sơ trực tuyến mức độ 3, 4 còn thấp.

Bà Diana Torres - Trưởng bộ phận Quản trị và Tham gia, UNDP - cho rằng, thiếu công khai thông tin về quy hoạch, kế hoạch sử dụng, thu hồi đất, kết hợp với định giá đất ở mức thấp và hành vi trục lợi của một bộ phận công chức địa chính có thể là những nguyên nhân dẫn tới mâu thuẫn đất đai ở Việt Nam, đặc biệt ở những khu vực ngoại vi các thành phố lớn.

Ông Nguyễn Khắc Thế - Trưởng phòng Đo đạc bản đồ và Cơ sở dữ liệu đất đai, Tổng cục Quản lý đất đai, Bộ Tài nguyên và Môi trường - cũng thừa nhận, mặc dù pháp luật đã có quy định về việc tiếp cận và khai thác thông tin đất đai, đảm bảo minh bạch và kịp thời, nhưng trên thực tế, người dân, doanh nghiệp tiếp cận thông tin vẫn còn khó khăn. Đây là kẽ hở để các đối tượng lợi dụng tung tin đồn, thổi giá bất động sản, lừa đảo bán các “dự án ma” và nhiều hệ lụy khác.

Số hóa dữ liệu đất đai, công khai thông tin từng khu đất, thửa đất

Mới đây, Nghị quyết số 18-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Khóa XIII về “tiếp tục đổi mới, hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý và sử dụng đất, tạo động lực đưa nước ta trở thành nước phát triển có thu nhập cao” đã đặt ra yêu cầu bổ sung, hoàn thiện các quy định bảo đảm công khai, minh bạch như: Công khai giá đất, bắt buộc giao dịch qua các sàn giao dịch, thanh toán qua ngân hàng, không dùng tiền mặt; xử lý nghiêm các vi phạm...

Bà Diana Torres nhấn mạnh, khi thông tin liên quan đến đất đai được chia sẻ công khai và người dân có cơ hội đóng góp ý kiến cho dự thảo kế hoạch sử dụng đất và bảng giá đất, nguy cơ tham nhũng và mâu thuẫn trong lĩnh vực đất đai sẽ giảm đi, niềm tin của người dân vào chính quyền địa phương sẽ tăng lên.

Để giải quyết những vướng mắc trên, dự thảo Luật đất đai sửa đổi đã dành Chương 11 quy định về hệ thống thông tin đất đai và cơ sở dữ liệu đất đai, trong đó cơ sở dữ liệu đất đai sẽ bao gồm nhiều thông tin được công khai, minh bạch từ dữ liệu địa chính, dữ liệu quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đến dữ liệu giá đất. Các thông tin này được kết nối, liên thông từ Trung ương đến địa phương.

Theo Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà, đây sẽ là một kênh để người dân biết được chủ trương, chính sách, các vấn đề liên quan đến thông tin quy hoạch - những thông tin về đất đai mà người dân có quyền được tiếp cận. Luật Đất đai sửa đổi lần này cũng đưa ra quy định người dân có quyền tiếp cận những thông tin như thế nào.

Bên cạnh đó, Báo cáo “Minh bạch thông tin đất đai” cũng đề xuất một số khuyến nghị, trong đó nhấn mạnh sự cần thiết phải nhanh chóng triển khai thực thi các yêu cầu của Luật Tiếp cận thông tin 2016. Thực hiện tốt những quy định này sẽ góp phần thực hiện tốt các quy định về công khai thông tin đất đai được quy định trong pháp luật, góp phần tăng hiệu quả quản trị đất đai, giảm xung đột đất đai.

Giới chuyên gia kỳ vọng, thời gian tới, việc số hóa dữ liệu đất đai, công khai thông tin đến từng khu đất, thửa đất sẽ giúp cải cách thủ tục hành chính, thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp; đồng thời tạo điều kiện cho việc giám sát của toàn xã hội trong lĩnh vực đất đai, giúp hạn chế tình trạng tham nhũng, trục lợi đất đai như thời gian vừa qua./.