Chính sách tài chính cho khoa học công nghệ cần chuyển sang đặt hàng, đấu thầu

Thị trường khoa học công nghệ còn trầm lắng

Báo cáo của Bộ KH&CN cho biết, đến nay cả nước có hơn 800 tổ chức trung gian của thị trường KHCN, trong đó có 21 sàn giao dịch KHCN. Giá trị giao dịch hàng hoá KHCN tăng bình quân 20,9%/năm. Tốc độ đổi mới công nghệ, thiết bị giai đoạn 2016-2020 là 12,47%.

Tuy nhiên, so với yêu cầu thực tiễn, thị trường KHCN còn trầm lắng, nhiều vướng mắc trong vận hành, phụ thuộc chủ yếu vào nguồn cung công nghệ bên ngoài. Nhiều kết quả nghiên cứu KHCN trong nước có địa chỉ ứng dụng nhưng chưa chuyển giao được, chưa hoàn thiện về mặt công nghệ và khả năng sẵn sàng đáp ứng nhu cầu của thị trường.

Nhu cầu ứng dụng và đổi mới công nghệ của doanh nghiệp tăng cao nhưng khó tiếp cận nguồn cung chất lượng. Năng lực hấp thụ, làm chủ công nghệ của doanh nghiệp còn yếu, thiếu vốn và nhân lực chất lượng cao.

Các tổ chức trung gian của thị trường KHCN chưa được quan tâm, đầu tư đúng mức, nên năng lực cung cấp các dịch vụ tư vấn, môi giới, xúc tiến, chuyển giao công nghệ còn yếu.

Các ý kiến tại cuộc họp thống nhất đánh giá, một trong những nguyên nhân của những rào cản, khó khăn trong phát triển thị trường KHCN là do nhận thức chưa đầy đủ của các bộ, ngành, địa phương; cơ chế, chính sách chưa đồng bộ, hoàn thiện, nhất là cơ chế định giá sản phẩm hình thành từ đề tài nghiên cứu KHCN sử dụng NSNN.

Để tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc, vai trò kiến tạo của Nhà nước là vô cùng quan trọng trong việc khơi thông nguồn cung, gỡ bỏ các trở ngại về thông tin, giảm thiểu chi phí giao dịch, tạo dựng và phát triển cơ sở hạ tầng của thị trường, hỗ trợ các tổ chức thẩm định, định giá, tư vấn chuyển giao công nghệ…

Hình thành quỹ đầu tư phát triển khoa học công nghệ

Kết luận cuộc họp, Phó Thủ tướng nhấn mạnh, yêu cầu quan trọng nhất để phát triển thị trường KHCN là tạo ra những sản phẩm đáp ứng được nhu cầu của thị trường, cùng với thay đổi nhận thức, thúc đẩy nhu cầu đổi mới công nghệ, tăng cường năng lực tiếp cận, hấp thụ, làm chủ công nghệ mới của doanh nghiệp.

Phó Thủ tướng cho rằng, cơ cấu tổ chức, hoạt động của các viện, trung tâm nghiên cứu KHCN cần được đổi mới theo hướng đẩy mạnh tự chủ, phát triển doanh nghiệp KHCN. Cùng với đó, chính sách tài chính dành cho các đơn vị KHCN cần thay đổi từ phương thức chi thường xuyên sang đặt hàng, đấu thầu thực hiện nhiệm vụ, đề tài nghiên cứu KHCN có cạnh tranh.

Phó Thủ tướng phân tích: Công tác quản lý NSNN dành cho KHCN cần đổi mới. Ngoài phần chi sự nghiệp thường xuyên cho các đơn vị nghiên cứu KHCN trong các lĩnh vực cơ bản, thì phần còn lại cần được quản lý theo mô hình quỹ đầu tư phát triển với tiêu chí lựa chọn, đánh giá, quản lý đề tài, nhiệm vụ nghiên cứu KHCN theo cơ chế thị trường. Cơ chế hoạt động của quỹ đầu tư phát triển KHCN linh hoạt, dựa vào mục tiêu thay vì quy trình, có tính đến yếu tố rủi ro, thay thế cho cơ chế cấp phát, thanh quyết toán hằng năm.

"Ngoài nguồn NSNN, quỹ đầu tư phát triển KHCN có thể tiếp nhận nguồn tài chính đóng góp từ doanh nghiệp, lợi nhuận thu được từ các sản phẩm KHCN đã thương mại hoá, các nguồn tài trợ, đóng góp của tổ chức, cá nhân…" - Phó Thủ tướng gợi mở.

Đối với hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D), Phó Thủ tướng nhấn mạnh: Các doanh nghiệp là lực lượng chính, có cơ chế hỗ trợ, kích thích của Nhà nước để tăng nguồn cung thị trường KHCN. Việc quản lý, sử dụng nguồn vốn dành cho đổi mới KHCN của doanh nghiệp, trước hết ở khu vực Nhà nước, cần linh hoạt, trong trường hợp không sử dụng hết theo quy định sẽ đóng góp vào quỹ đầu tư phát triển KHCN quốc gia, có như vậy doanh nghiệp và các đơn vị nghiên cứu sẽ đồng hành cùng nhau.

Các doanh nghiệp KHCN cần được tiếp cận thuận lợi hơn các nguồn vốn hỗ trợ từ quỹ đầu tư phát triển KHCN, các tổ chức tín dụng, khi phát triển các sản phẩm KHCN.

Chính sách ưu đãi dành cho các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, phải đi kèm yêu cầu phát triển hoạt động R&D khi thực hiện dự án tại Việt Nam.

Tại cuộc họp, Phó Thủ tướng cũng cho ý kiến về một số vấn đề như định giá sản phẩm KHCN, phát triển sàn giao dịch KHCN…

Cụ thể, đối với việc định giá sản phẩm KHCN từ các đề tài nghiên cứu có sử dụng nguồn vốn NSNN, Phó Thủ tướng cho rằng cần nghiên cứu phương pháp tiếp cận linh hoạt. Những sản phẩm hoàn chỉnh, thương mại hoá thành công sẽ được định giá đầy đủ, dựa trên lợi ích, hiệu quả đem lại cho xã hội. Những sản phẩm mới ở giai đoạn nghiên cứu cơ bản, trong phòng thí nghiệm, chưa hoàn chỉnh, chứa đựng rủi ro thì chưa nên tiến hành định giá.

Phó Thủ tướng cũng yêu cầu Bộ KH&CN nghiên cứu, rà soát về mặt thể chế, cơ chế hoạt động của các sàn giao dịch KHCN bảo đảm sự kết nối với các thị trường, tạo thuận lợi cho các bên tham gia, quy định rõ ràng nguyên tắc, quy tắc, trách nhiệm pháp lý đối với chất lượng các sản phẩm KHCN đưa lên sàn giao dịch. Từ đó giúp các nhà cung cấp, doanh nghiệp KHCN, nhà khoa học tiếp cận được nhu cầu, gắn với trách nhiệm pháp lý, được kiểm định, giám định./.