Chuyển giá - Những vấn đề đặt ra trong công tác quản lý và vai trò của KTNN

Theo TS.Hồ Đức Phớc - Tổng Kiểm toán Nhà nước, có 4 hình thức chuyển giá phổ biến hiện nay mà các DN thường sử dụng gồm: chuyển giá vào giá trị tài sản đầu tư, chuyển giá ẩn trong thu nhập, chuyển giá đa chiều và chuyển giá thông qua các hình thức giao dịch thương mại khác.

         

Chuyển giá vào giá trị tài sản đầu tư tức là thống nhất đưa giá tài sản góp vốn cao hơn giá thị trường nhằm giảm bớt nghĩa vụ nộp thuế trong tương lai. Chuyển giá ẩn trong thu nhập tức là giá giao dịch không theo giá thị trường làm giảm nghĩa vụ thuế. Chuyển giá đa chiều là hình thức các công ty có liên quan thỏa thuận giao dịch không theo giá thị trường nhằm làm đẹp giả tạo tình hình tài chính của nhau và làm thất thu thuế. Chuyển giá thông qua các hình thức giao dịch thương mại khác là hình thức phổ biến nhất hiện nay về chuyển giá cần có biện pháp hữu hiệu để tăng thu cho ngân sách tránh thất thoát thuế do hành vi chuyển giá gây nên.

Nhấn mạnh rằng chuyển giá không những là một hình thức thất thu ngân sách lớn mà còn làm méo mó môi trường kinh doanh, tạo ra sự cạnh tranh bất bình đẳng giữa các chủ thể kinh tế và chứa đựng nhiều rủi ro khác, Tổng Kiểm toán Nhà nước cũng đồng thời nêu rõ nguyên nhân là do hành lang pháp lý về chống chuyển giá ở Việt Nam hiện nay vẫn thiếu đồng bộ, chưa bịt kín lỗ hổng, hiệu lực thấp; việc thực hành pháp luật trong việc chuyển giá chưa hiệu quả, hiệu lực chưa cao.

Đáng chú ý, công tác kiểm toán chống chuyển giá chưa bao giờ được đưa ra bàn thảo và triển khai thực hiện một cách chính thức, hệ thống, đầy đủ nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật, tăng cường vai trò của cơ quan quản lý Nhà nước dẫn đến công tác quản lý nhà nước về chuyển giá còn nhiều bất cập và hạn chế.

Vì vậy, Tổng Kiểm toán Nhà nước đề xuất, công tác kiểm toán chống chuyển giá cần phải được nghiên cứu, xem xét một cách hệ thống, bài bản, nghiêm túc, từ đó có cách thức tổ chức kiểm toán hiệu quả hơn, chất lượng hơn nhằm góp phần kiểm soát chặt chẽ hoạt động chuyển giá của DN, chống thất thu NSNN.

Trong đó, những vấn đề trong quá trình kiểm toán chống chuyển giá cần được làm rõ từ vấn đề pháp lý đến mục tiêu, nội dung, phạm vi, phương pháp và tổ chức thực hiện kiểm toán đảm bảo hiệu lực, hiệu quả - Tổng Kiểm toán Nhà nước nhấn mạnh.

         

Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của “kinh tế chia sẻ” và Cách mạng công nghiệp 4.0 ảnh hưởng trực tiếp đến phương thức sản xuất và phân phối giữa các chủ thể kinh tế, hoạt động chuyển giá đang có diễn biến phức tạp, tinh vi và không ngừng gia tăng không chỉ ở các DN FDI mà ngay cả ở các DN trong nước đã đặt ra những thách thức không nhỏ đối với công tác quản lý nhà nước về hoạt động chuyển giá, trong đó có hoạt động kiểm toán của KTNN.

Tại Hội thảo, các đại biểu đã tập trung tham luận và thảo luận xoay quanh các nội dung: nhận diện vấn đề chuyển giá ở Việt Nam hiện nay và tác động của chuyển giá đối với nền kinh tế; đánh giá thực trạng công tác quản lý, kiểm soát chống chuyển giá; những vấn đề đặt ra đối với việc hoàn thiện cơ chế, chính sách pháp luật; vai trò của KTNN trong việc chống chuyển giá; xác định nội dung, phương pháp và cách thức tổ chức kiểm toán về chuyển giá, việc sử dụng kiến nghị kiểm toán của KTNN trong quản lý nhà nước về chuyển giá; trao đổi, chia sẻ những bài học kinh nghiệm quốc tế trong việc quản lý, kiểm soát chuyển giá, nhất là kinh nghiệm từ những cơ quan KTNN có uy tín và kinh nghiệm trong kiểm toán chống chuyển giá. Đặc biệt, các đại biểu cũng đề xuất nhiều giải pháp đổi mới mục tiêu, nội dung, phương pháp, kiểm toán chống chuyển giá chống thất thu NSNN.

Dưới đây là ghi nhanh của phóng viên Báo Kiểm toán về một số ý kiến tham luận, thảo luận tiêu biểu tại Hội thảo.

         

PGS.TS Lê Xuân Trường

PGS.TS Lê Xuân Trường - Trưởng khoa Thuế - Hải quan, Học viện Tài chính: Chuyển giá là lĩnh vực phức tạp cả về pháp lý và kỹ thuật quản lý do liên quan đến các công ty đa quốc gia, các tập đoàn kinh tế lớn. Thời gian qua, công tác đấu tranh kiểm soát hoạt động chuyển giá ở Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả song vẫn còn không ít thách thức với nhiều vấn đề cần tiếp tục hoàn thiện, đặc biệt là trong việc tạo dựng thể chế, quản lý nhà nước. Để nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát chuyển giá, cần nghiên cứu áp dụng các giải pháp cơ bản như: hoàn thiện hành lang pháp lý về kiểm soát giá; thu hẹp các ưu đãi về thuế; nghiên cứu giao quyền điều tra cho cơ quan thuế; hoàn thiện hệ thống thông tin, dữ liệu về người nộp thuế…

Thứ nhất, các DN không tuân thủ các quy định về xác định giá thị trường. Thứ hai, các DN có kết quả kinh doanh không tốt, ví dụ như lỗ liên tục trong nhiều năm hay lợi nhuận rất thấp; lợi nhuận bị thay đổi đột ngột so với các năm hoạt động trước đây; lợi nhuận đột ngột giảm sau thời kì được hưởng ưu đãi thuế; tỷ suất lợi nhuận thấp hơn mức trung bình của ngành trong khi các bên này lại phát sinh giao dịch chủ yếu với bên liên kết. Thứ ba, những DN có mô hình hoạt động tập trung tại những thiên đường thuế hoặc lãnh thổ có thuế suất thấp hoặc các DN phát sinh các giao dịch đặc thù.         

TS.Đỗ Thiên Anh Tuấn

TS. Đỗ Thiên Anh Tuấn - Trường Đại học Fulbright Việt Nam: Khung pháp lý chống chuyển giá ở Việt Nam hiện còn nhiều bất cập, rời rạc và rất thiếu giá trị pháp lý. Điều này đã gây khá nhiều khó khăn cho cơ quan thuế trong việc đưa ra các lập luận pháp lý nhằm đấu tranh với các hành vi chuyển giá của các DN. Khung pháp lý thiếu và yếu cũng làm cho các DN khó nắm được các quy định chuyển giá nào được phép hoặc không được phép để có thể tuân thủ đúng. Do vậy, Việt Nam cần sớm ban hành Luật Chống chuyển giá nhằm thiết lập cơ sở pháp lý đủ mạnh và hiệu lực nhằm hỗ trợ cho công tác đấu tranh chống chuyển giá của cơ quan thuế Việt Nam, đồng thời tạo khuôn khổ pháp lý thống nhất, rõ ràng và minh bạch để các DN có cơ sở tuân thủ. Các khuôn khổ pháp lý chống chuyển giá ở Việt Nam cần được xây dựng và hoàn thiện dựa trên các quy tắc, thông lệ và thực tiễn của thế giới gắn với bối cảnh Việt Nam, hạn chế các khác biệt hóa trong các quy định vì điều này có thể gây khó khăn cho vấn đề hợp tác quốc tế về chống chuyển giá.         

Ông Nguyễn Văn Hiệu

Ông Nguyễn Văn Hiệu - Phó Kiểm toán trưởng KTNN khu vực IV: Thực tế cho thấy, kết quả công tác thanh tra, kiểm toán chống thất thu ngân sách đối với hoạt động chuyển giá mặc dù đã có nhiều kết quả nhưng chưa làm giảm đi các hoạt động chuyển giá nhằm mục tiêu tối ưu hóa lợi nhuận của DN, làm thất thu NSNN. Kết quả xử lý truy thu thuế của các cơ quan thanh tra, kiểm toán chủ yếu dựa vào quá trình làm việc, hiệp thương với các DN có dấu hiệu chuyển giá, mà chưa có đầy đủ căn cứ pháp lý để xử lý hoạt động chuyển giá theo quy định. Vì vậy, để tăng cường công tác kiểm soát chống chuyển giá cần xem xét một số giải pháp mang tính chiến lược cụ thể.
Ông Phan Vũ Hoàng, Chủ tịch Ủy ban Hội viên ACCA Việt Nam: Một trong những bước phát triển lớn nhất về thuế quốc tế trong những năm qua là Chương trình chống xói mòn cơ sở thuế và ngăn ngừa chuyển dịch lợi nhuận (BEPS) do OECD khởi xướng, xuất phát từ một báo cáo về cách thức các công ty đa quốc gia sử dụng những lỗ hổng trong luật thuế của các quốc gia đối với các giao dịch quốc tế để giảm thiểu tổng số thuế phải nộp của cả tập đoàn. Trong đó, BEPS đưa ra một chương trình hành động gồm 15 điểm để ngăn và chống việc chuyển dịch lợi nhuận đó. Hiện nay, BEPS đã trở thành một “phong trào” có tính toàn cầu và không một công ty đa quốc gia nào có thể thờ ơ với BEPS khi xem xét và đánh giá dự án đầu tư ra nước ngoài.

         

Bà Nguyễn Thị Cúc

Bà Nguyễn Thị Cúc - Chủ tịch Hội tư vấn thuế Việt Nam: Trốn tránh, gian lận thuế để chuyển ra nước ngoài chỉ có giữa các bên có quan hệ liên kết. Ở góc độ KTNN sẽ bàn về những vấn đề chuyển giá có liên quan đến trốn, gian lận thuế, vì vậy, phải làm thế nào để nâng cao vị thế của KTNN trong vấn đề chống chuyển giá và đưa ra những biện pháp để chống chuyển giá. Về văn bản pháp quy, kể cả KTNN, cơ quan thuế và các DN đang gặp khó trong vấn đề xác định các bên có giao dịch liên kết và khai về giao dịch liên kết đối với các tập đoàn, tổng công ty nhà nước. Nếu KTNN tập trung kiểm toán những DN có vốn nhà nước thì tất cả yếu tố đó hiện nay họ đều thuộc đối tượng kiểm toán chuyển giá. Tuy nhiên, các hướng dẫn của chúng ta chưa đồng nhất, môi trường pháp lý chưa rõ ràng. Vì vậy, hành lang pháp lý và thể chế phải thay đổi để đảm bảo rõ ràng, minh bạch, dễ hiểu.

         

PGS.TSPhan Duy Minh

PGS.TSPhan Duy Minh -nguyênPhó Giám đốc Trường Đào tạovà Bồidưỡng nghiệp vụ kiểm toán: Hậu quả của việc chuyển giá là rất nghiêm trọng. Có thực tế là các DN, đặc biệt là một số DN FDI, thường xuyên báo lỗ, nhưng vẫn mở rộng quy mô, phạm vi kinh doanh, như vậy là rất bất thường. Trong khi các DN chỉ phải nộp thuế tiêu thụ đặc biệt, còn phần thu liên quan đến lợi nhuận của DN thì Chính phủ lại không thu được do DN thường xuyên báo lỗ. Do đó, tôi cho rằng Chính phủ cần xem xét xây dựng một luật mới, trong đó quy định thu thuế dựa trên phần vốn đầu tư của DN FDI. Ngoài ra, việc sửa đổi Luật KTNN năm 2015 thời gian tới cần xem xét quy định nghĩa vụ thuế đối với nhà nước là một loại tài sản công, từ đó đưa nhóm DN tư nhân, DN FDI vào đối tượng để kiểm toán. Bởi đối tượng của KTNN hiện nay là đơn vị sử dụng tài chính công, tài sản công nhưng các DN FDI lại không thuộc đối tượng kiểm toán.         

Ông Nguyễn Chiến Thắng

Ông Nguyễn Chiến Thắng - Tổng cục Thuế: Chúng ta không thể nhận định chuyển giá là một hành vi gian lận hay trốn thuế, bởi nếu chúng ta coi đây là một hành vi gian lận, trốn thuế thì sẽ dẫn đến một hành vi về tội phạm liên quan đến hình sự mà phải truy tố. Về bản chất của hành vi chuyển giá là hệ quả của việc thực hiện những giá trị chuyển dịch kinh doanh giữa các bên có quan hệ liên kết. Hành vi chuyển giá sẽ tác động rất lớn đến lợi ích quốc gia như mất cân đối về cán cân thanh toán, dự trữ ngoại hối, thậm chí còn ảnh hưởng đến môi trường kinh doanh, mất tính cân bằng cũng như ảnh hưởng đến ngành công nghiệp phụ trợ trong nước. Bởi khi các tập đoàn tổ chức sản xuất tại Việt Nam thì sẽ bố trí các công ty vệ tinh, đây là các công ty có vốn liên kết dẫn đến ngành công nghiệp phụ trợ trong nước của chúng ta sẽ không bao giờ phát triển được khi mà các kênh vệ tinh của họ đặt ở khắp nơi có lợi thế về vốn, về kinh doanh, từ đó làm chúng ta mất đi ngành công nghiệp phụ trợ này.


Lắng nghe và đánh giá cao những ý kiến trao đổi, phát biểu tại Hội thảo, GS.TS Đoàn Xuân Tiên - Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước kết luận: Hội thảo đã đề cập tương đối toàn diện từ góc độ lý luận cũng như góc độ thực tiễn của vấn đề, trong đó làm rõ được bản chất của chuyển giá, chỉ ra thực trạng và nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế của hoạt động chuyển giá và kiểm soát hoạt động chuyển giá trong thời gian qua. Các đại biểu cùng nhìn nhận chuyển giá là một trong những vấn đề phức tạp, tạo nên những tác động tiêu cực như làm thất thu NSNN và tạo ra môi trường cạnh tranh không lành mạnh giữa các chủ thể kinh tế. Bên cạnh đó, công tác đấu tranh kiểm soát hoạt động chuyển giá ở Việt Nam thời gian qua đã đạt được nhiều kết quả quan trọng nhưng vẫn còn không ít khó khăn, thách thức. Khuôn khổ pháp lý cho hoạt động kiểm soát chuyển giá đã được thiết lập và dần hoàn thiện, tạo những cơ sở pháp lý nhất định cho hoạt động đấu tranh chống chuyển giá của các DN, tuy nhiên kết quả xử lý còn khiêm tốn.
Đồng thời, các đại biểu khẳng định vai trò của KTNN trong kiểm soát hoạt động chuyển giá dựa trên những nền tảng pháp lý được quy định trong Hiến pháp, trong Luật KTNN năm 2015 và những văn bản, quy định khác của Nhà nước.

Đặc biệt, các đại biểu đã đề xuất, kiến nghị nhiều giải pháp kiểm soát hoạt động chuyển giá. Trong đó có những giải pháp đáng chú ý như: tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý về chống chuyển giá, như nghiên cứu xây dựng Luật chống chuyển giá, đồng thời sửa đổi Luật Quản lý thuế, Luật KTNN, Luật Thanh tra theo hướng bổ sung thêm chức năng kiểm toán, thanh tra việc thực hiện nghĩa vụ với NSNN của người nộp thuế/DN cho cơ quan KTNN cũng như các cơ quan thanh tra, kiểm tra của Nhà nước; có biện pháp, chế tài đủ mạnh để xử lý đối với hành vi chuyển giá, trốn lậu thuế để đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật.

Cùng với đó là các giải pháp: KTNN, cơ quan Thuế, cơ quan cấp phép đầu tư, Hải quan, công an, ngân hàng... cần tăng cường xây dựng cơ sở dữ liệu và kết nối liên thông dữ liệu, thông tin về người nộp thuế, đặc biệt là các DN FDI, để có được một hệ thống thông tin đảm bảo cho quá trình quản lý thuế nói chung và hoạt động phân tích rủi ro, thanh tra, xử lý vi phạm về giá chuyển giao giữa các thành viên liên kết nói riêng; KTNN cần xem xét lựa chọn tổ chức các cuộc kiểm toán chuyên đề hoặc tổ chức kiểm toán hoạt động đối với việc quản lý thuế của các DN có giao dịch liên kết để đánh giá toàn diện và chuyên sâu về hoạt động kê khai, nộp thuế của các đối tượng có giao dịch liên kết thuộc mọi thành phần kinh tế.
Nhấn mạnh Hội thảo đã được tổ chức thành công tốt đẹp, Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước Đoàn Xuân Tiên cho biết, các ý kiến trao đổi, thảo luận tại Hội thảo sẽ được lãnh đạo KTNN và lãnh đạo các đơn vị nghiên cứu, tiếp thu tối đa để KTNN có nhiều đổi mới, sáng tạo và khoa học, xây dựng các giải pháp hữu hiệu, đạt được nhiều thành tựu trong quá trình thực hiện nhiệm vụ chính trị được Đảng và Nhà nước giao phó, nhằm đáp ứng tốt hơn với những kỳ vọng, niềm tin và sự mong đợi của Đảng, Nhà nước, Quốc hội và của nhân dân.