Giải ngân chậm, quá trình triển khai còn tồn tại, bất cập
Trong bối cảnh nguồn ngân sách nhà nước còn hạn chế, chưa thể “phủ sóng” toàn bộ nhu cầu đầu tư phát triển, nguồn vốn ODA đã và đang phát huy vai trò quan trọng, góp phần hoàn thiện hệ thống kết cấu hạ tầng, đồng thời khẳng định mối quan hệ hợp tác quốc tế ngày càng sâu rộng của Việt Nam. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, việc sử dụng nguồn vốn này vẫn bộc lộ không ít bất cập, với nhiều nguyên nhân khác nhau dẫn đến tình trạng chậm trễ trong triển khai.
Tính đến hết tháng 10/2025, tỷ lệ giải ngân đầu tư công từ nguồn vốn ODA mới đạt khoảng 20% kế hoạch vốn được giao, thấp hơn so với cùng kỳ các năm trước. Đáng chú ý, một số Bộ, ngành, địa phương gần như chưa giải ngân được đồng vốn nào.
Điển hình, tại nhiều dự án ODA của ngành nông nghiệp, dù các bước chuẩn bị trong nước đã được triển khai đầy đủ, dự án vẫn không thể rút vốn do hồ sơ pháp lý quốc tế chưa hoàn thiện. Tính chung đến hết tháng 11/2025, giải ngân vốn ODA của Bộ này chỉ đạt 14,1% - mức thấp nhất trong nhiều năm trở lại đây.
Theo tổng hợp của Bộ Tài chính, những vướng mắc chủ yếu trong giải ngân vốn ODA tập trung ở quy trình, thủ tục trong nước và với nhà tài trợ, đặc biệt là các khâu giải phóng mặt bằng; đấu thầu, ký kết hợp đồng còn chậm. Công tác phối hợp giữa các cơ quan có thời điểm chưa đồng bộ; một số quy định còn chồng chéo, gây khó khăn cho các chủ dự án, Bộ, ngành và địa phương; cùng với đó là những tác động từ quá trình sắp xếp, kiện toàn bộ máy.
Xác định kiểm toán các dự án sử dụng vốn ODA là lĩnh vực phức tạp, để nâng cao chất lượng kiểm toán, các đơn vị cần bố trí thời gian kiểm toán phù hợp; lựa chọn kiểm toán viên có trình độ ngoại ngữ, chuyên môn tốt, kinh nghiệm và hiểu biết về dự án ODA để thực hiện khảo sát, lập kế hoạch và tham gia kiểm toán. Qua đó, đánh giá đầy đủ hệ thống kiểm soát nội bộ, rủi ro kiểm toán, xác định đúng trọng tâm kiểm toán, tránh dàn trải.
KTNN chuyên ngành IV
Không chỉ chậm tiến độ, quá trình triển khai nhiều dự án sử dụng vốn ODA còn bộc lộ những hạn chế, bất cập và đã được Kiểm toán nhà nước (KTNN) nhiều lần chỉ ra. Đáng chú ý, ngoài các sai sót chung trong việc chấp hành quy định về quản lý đầu tư xây dựng, công tác quản lý các dự án ODA còn tồn tại tình trạng bố trí vốn vượt kế hoạch đầu tư công trung hạn; bố trí nguồn vốn đối ứng chưa bảo đảm theo quy định; giao vốn khi chưa đủ điều kiện; thanh toán chưa phù hợp với quy định; không lập báo cáo giám sát, đánh giá đầu tư theo quy định…
Phát biểu tại hội nghị về tình hình giải ngân vốn đầu tư công nguồn vốn nước ngoài trong những tháng cuối năm 2025, Thứ trưởng Bộ Tài chính Trần Quốc Phương nhấn mạnh, vốn đầu tư công từ nguồn vốn nước ngoài chiếm tỷ trọng đáng kể trong tổng nguồn đầu tư công của cả nước. Tuy nhiên, theo Thứ trưởng, mặc dù Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành nhiều nghị quyết, công điện, cùng với các chỉ đạo, hướng dẫn từ Bộ Tài chính, song kết quả thực hiện đến nay vẫn còn khiêm tốn. Vì vậy, việc xác định rõ nguyên nhân cốt lõi để đưa ra giải pháp phù hợp nhằm chấn chỉnh các bất cập, theo ông Trần Quốc Phương, là yêu cầu cấp bách để đạt mục tiêu giải ngân, đồng thời bảo đảm nguồn vốn được quản lý, sử dụng hiệu quả, tránh thất thoát, lãng phí và tiêu cực.
Kịp thời nhận diện, tháo gỡ “điểm nghẽn”, giảm thiểu rủi ro
Nhằm tháo gỡ khó khăn, đẩy nhanh tiến độ giải ngân, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng vốn ODA, vừa qua Chính phủ đã ban hành Nghị định số 242/2025/NĐ-CP về quản lý và sử dụng vốn ODA. Nghị định được kỳ vọng tạo ra cơ chế thông thoáng, minh bạch và hiệu quả hơn, qua đó khơi thông nguồn lực quốc tế cho phát triển đất nước trong giai đoạn tới.
Ông Nguyễn Trọng Nghĩa (Cục Quản lý nợ và kinh tế đối ngoại) cho biết, Nghị định số 242/2025/NĐ-CP được ban hành trên cơ sở kế thừa, sửa đổi các quy định trước đây, nhằm hoàn thiện khung pháp lý đồng bộ với Luật Đầu tư công năm 2024 và các luật liên quan. Nghị định góp phần cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền; tháo gỡ các vướng mắc trong triển khai dự án; đồng thời bảo đảm hài hòa với thông lệ, quy trình của các đối tác phát triển, qua đó nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn vốn phục vụ mục tiêu phát triển bền vững.
Từ thực tiễn địa phương, đại diện Sở Tài chính tỉnh Đắk Lắk cho biết, bên cạnh nguồn vốn ngân sách và vốn đầu tư trong nước, ODA là nguồn lực hết sức quan trọng, đặc biệt đối với các dự án có tổng mức đầu tư lớn, góp phần xây dựng kết cấu hạ tầng phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống nhân dân. Đánh giá cao các quy định mới về quản lý, sử dụng vốn ODA, đại diện Sở Tài chính tỉnh Đắk Lắk cũng kiến nghị Bộ Tài chính tiếp tục hỗ trợ các địa phương trong quá trình triển khai, bảo đảm các quy định mới sớm đi vào thực tiễn, qua đó tháo gỡ các vướng mắc trong giải ngân nguồn vốn này.
Trước đó, tham gia góp ý đối với Đề án định hướng thu hút, quản lý và sử dụng ODA và vốn vay ưu đãi giai đoạn 2026-2030 do Bộ Tài chính chủ trì xây dựng, KTNN đã đề xuất nhiều giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn vay. Trong đó, nhấn mạnh yêu cầu làm tốt công tác chuẩn bị dự án, đẩy nhanh giải phóng mặt bằng; cho phép tạm ứng vốn đối ứng để bảo đảm tiến độ bồi thường, tái định cư. Đồng thời, tăng cường giám sát quá trình triển khai dự án để kịp thời ngăn ngừa, chấn chỉnh vi phạm; gắn trách nhiệm của đơn vị, cá nhân được giao quản lý với kết quả thực hiện dự án.
Xác định vai trò quan trọng của nguồn vốn ODA, năm 2026, KTNN sẽ thực hiện kiểm toán việc quản lý, sử dụng kinh phí đối với các chương trình, dự án sử dụng vốn ODA giai đoạn 2022-2025. Từ thực tiễn kiểm toán, một số đơn vị cũng lưu ý những nội dung tiềm ẩn rủi ro mà kiểm toán viên cần tập trung. Theo đó, các dự án ODA thường được triển khai theo quy trình chặt chẽ, chịu sự giám sát của các tổ chức quốc tế nên ít xảy ra sai sót mang tính hình thức. Tuy nhiên, chính điều này có thể khiến kiểm toán viên dễ chủ quan và bỏ sót những rủi ro tiềm ẩn. Do đó, kiểm toán viên cần giữ vững thái độ hoài nghi nghề nghiệp, đặc biệt đối với những vấn đề có nguy cơ rủi ro cao như việc xác định tỷ giá chuyển đổi giữa đồng Việt Nam và ngoại tệ theo hiệp định vay./.
