Một số chỉ tiêu khó hoàn thành, hiệu quả đầu tư công chưa tương xứng
Bà Lê Thị Mai Liên - Trưởng ban Kinh tế vĩ mô và Dự báo (Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế - tài chính, Bộ Tài chính) - cho biết, trong số 27 chỉ tiêu được đặt ra tại Nghị quyết số 31/2021/QH15 của Quốc hội về Kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2021-2025, mới có 23 chỉ tiêu có thông tin đánh giá.
Đáng chú ý, chỉ 10 chỉ tiêu được đánh giá có khả năng hoàn thành, trong khi 9 chỉ tiêu khó hoàn thành và 4 chỉ tiêu dự kiến không hoàn thành. Nhiều chỉ tiêu phản ánh chất lượng tăng trưởng như năng suất lao động, số lượng doanh nghiệp, tỷ lệ chi cho khoa học và công nghệ, số hợp tác xã nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao hay mức độ liên kết hợp tác xã với doanh nghiệp theo chuỗi giá trị đều gặp khó khăn.
Theo bà Lê Thị Mai Liên, nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ tiến độ hoàn thiện thể chế, chính sách còn chậm, thủ tục hành chính phức tạp, trong khi các động lực tăng trưởng mới chưa được khai thác hiệu quả. Điều này cho thấy tái cơ cấu nền kinh tế không thể thực hiện theo cách ngắt quãng, mà cần được triển khai liên tục, đồng bộ và nhất quán hơn trong giai đoạn tới.
Dù đạt được một số kết quả tích cực, Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Thành Trung thẳng thắn nhìn nhận, mô hình tăng trưởng hiện nay vẫn dựa nhiều vào vốn và lao động giá rẻ, xuất khẩu gia công. Vì thế, đây là thời điểm cần thay đổi.
Từ góc độ cơ cấu lại đầu tư công, TS. Cấn Văn Lực - Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV, Thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ - cho rằng, tái cơ cấu nền kinh tế cần được thực hiện theo hướng tiệm tiến, thường xuyên và liên tục, trong đó đầu tư công giữ vai trò dẫn dắt, là “vốn mồi” quan trọng.
Giai đoạn 2021-2025, đầu tư công chiếm khoảng 17,2% tổng vốn đầu tư toàn xã hội; một đồng vốn đầu tư công có thể kéo theo khoảng 1,61 đồng vốn đầu tư tư nhân. Riêng năm 2025, vốn đầu tư công ước đạt khoảng 34 tỷ USD, tương đương gần 7% GDP, mức cao trong khu vực.
Tuy nhiên, cơ cấu đầu tư công còn bất cập khi khoảng 80% vốn tập trung vào hạ tầng, trong khi đầu tư cho khoa học - công nghệ, giáo dục và y tế còn thấp. Dù tỷ trọng dành cho hạ tầng lớn, nhưng mới chỉ đáp ứng được khoảng 58% nhu cầu. Ngay trong lĩnh vực hạ tầng, phân bổ vốn cũng chưa cân đối; đầu tư cho nước sạch chỉ chiếm 0,7%, trong khi giao thông, năng lượng chiếm tỷ trọng lớn.
Thực trạng này “góp phần” làm cho hệ số ICOR của khu vực nhà nước ở mức cao. Nếu giai đoạn 2016-2021, ICOR toàn nền kinh tế là 9,1 lần thì ICOR khu vực nhà nước đã lên tới 17,8 lần, phản ánh hiệu quả sử dụng vốn còn thấp.
Nâng cao TFP, cơ cấu lại đầu tư công, đổi mới huy động nguồn lực
Các chuyên gia cho rằng, để đạt tăng trưởng GDP hai chữ số trong giai đoạn 2026-2030, Việt Nam buộc phải chuyển sang mô hình tăng trưởng theo chiều sâu, trong đó nâng cao đóng góp của năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) là yếu tố then chốt.
PGS,TS. Lê Xuân Bá - Nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương - nhấn mạnh, các nền kinh tế tăng trưởng bứt phá đều nâng tỷ lệ đóng góp của TFP lên trên 50%. Trong khi đó, tỷ lệ đóng góp TFP của Việt Nam dự kiến đạt khoảng 46,4% vào năm 2024, song vẫn chưa tạo ra đột phá thực sự.
Để nâng tỷ lệ này, cần cải cách mạnh mẽ về thể chế, khoa học - công nghệ, chất lượng nguồn nhân lực và hiệu quả phân bổ nguồn lực. Trong đó, đầu tư công cần được cơ cấu lại theo hướng giảm dần tỷ trọng đầu tư cho hạ tầng xuống khoảng 50-55% tổng vốn đầu tư công; tăng chi cho giáo dục, đào tạo lên tối thiểu 20%, y tế 10-12% và khoa học - công nghệ 3-5%, phù hợp với các nghị quyết của Trung ương.
Cùng với đó, cần hoàn thiện bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả dự án đầu tư công, kiểm soát số lượng dự án, tập trung nguồn lực cho các dự án thực sự cần thiết, tránh dàn trải.
Ở tầm rộng hơn, yêu cầu phát triển đồng bộ thị trường tài chính, giảm dần phụ thuộc vào tín dụng ngân hàng được đặt ra trong bối cảnh dư nợ tín dụng/GDP đang tiến gần 150%. Phát triển thị trường vốn minh bạch, an toàn, có chiều sâu là điều kiện quan trọng để phân bổ nguồn lực hiệu quả và hỗ trợ tăng trưởng bền vững.
Theo Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Thành Trung, để đạt mục tiêu tăng trưởng kinh tế hai chữ số giai đoạn 2026-2030, tổng vốn đầu tư toàn xã hội cần đạt bình quân khoảng 40% GDP, đòi hỏi phải đổi mới mạnh mẽ tư duy huy động và sử dụng nguồn lực, với phương châm lấy nội lực làm nền tảng chiến lược, lâu dài; ngoại lực là quan trọng, mang tính đột phá. Trọng tâm không chỉ là huy động đủ vốn, mà là phân bổ đúng chỗ, sử dụng hiệu quả và tạo giá trị gia tăng cao.
Theo đó, chính sách tài khóa cần tiếp tục đóng vai trò kiến tạo tăng trưởng dài hạn, được điều hành chủ động, bền vững, có trọng tâm; cơ cấu lại chi ngân sách theo hướng tăng tỷ trọng chi đầu tư phát triển, tập trung cho hạ tầng chiến lược, liên vùng, hạ tầng số, năng lượng và chuyển đổi xanh; đồng thời phát triển thị trường vốn trở thành trụ cột huy động nguồn lực trung và dài hạn, giảm dần phụ thuộc vào tín dụng ngân hàng. Cùng với đó, cần phát huy vai trò của khu vực doanh nghiệp, nâng cao hiệu quả doanh nghiệp nhà nước và tạo điều kiện để kinh tế tư nhân phát triển mạnh mẽ. Thứ trưởng Đỗ Thành Trung nhấn mạnh, cải cách thể chế và cải thiện môi trường đầu tư - kinh doanh là giải pháp nền tảng, mang tính quyết định để thu hút và sử dụng hiệu quả các nguồn lực cho tăng trưởng bền vững.
Có thể thấy, tái cơ cấu nền kinh tế không chỉ là yêu cầu trước mắt nhằm đạt tăng trưởng GDP hai chữ số trong giai đoạn 2026-2030, mà còn là nền tảng lâu dài để Việt Nam chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo chiều sâu, nâng cao năng suất và hiệu quả sử dụng nguồn lực. Việc nâng cao vai trò TFP, cơ cấu lại đầu tư công và đổi mới tư duy huy động, phân bổ nguồn lực gắn với cải cách thể chế và cải thiện môi trường đầu tư - kinh doanh sẽ là chìa khóa để hiện thực hóa mục tiêu phát triển nhanh và bền vững đến năm 2045./.
