Chi phí logistics neo cao
Là quốc gia nằm trong khu vực phát triển năng động, có độ mở kinh tế lớn và luồng hàng hóa giao lưu mạnh mẽ, Việt Nam được đánh giá là thị trường giàu tiềm năng để phát triển dịch vụ logistics. Theo Hiệp hội DN dịch vụ logistics Việt Nam (VLA), tốc độ tăng trưởng ngành này trong những năm gần đây đạt 14-16%/năm, với quy mô khoảng 40-42 tỷ USD, đóng góp 4-5% GDP. Ngân hàng Thế giới xếp Việt Nam thứ 43/155 quốc gia về Chỉ số Hiệu quả logistics (LPI), nằm trong nhóm 5 nước dẫn đầu ASEAN (sau Singapore, Malaysia, Thái Lan và ngang Philippines), đồng thời đứng thứ 10/50 thị trường logistics mới nổi.
Tuy nhiên, hạn chế lớn nhất của logistics Việt Nam là chi phí quá cao. Hiện chi phí logistics ở mức 16-18% GDP, trong khi bình quân thế giới chỉ 10,7%. So với các nước ASEAN, chi phí này cao hơn nhiều: Singapore 8,5%, Malaysia 13%, Indonesia 13%...
Tại Dự thảo Chiến lược phát triển dịch vụ logistics Việt Nam thời kỳ 2025-2035, tầm nhìn đến năm 2045, đặt mục tiêu đến năm 2035, giảm chi phí logistics xuống 12-15% GDP, tốc độ tăng trưởng ngành đạt 15-20% mỗi năm.
Nguyên nhân được ông Trần Thanh Hải - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) - chỉ ra là hạ tầng logistics chưa đồng bộ. Hệ thống cảng nước sâu, cao tốc, kho bãi tuy phát triển nhanh nhưng thiếu kết nối liên hoàn, hiệu quả giữa đường bộ, đường sắt, cảng biển và đường thủy nội địa. Hàng hóa phải qua nhiều chặng vận chuyển, làm chi phí trung gian tăng cao. Việt Nam cũng chưa có trung tâm logistics quy mô quốc gia, quốc tế tại các vùng kinh tế trọng điểm để phân phối hàng hóa tối ưu.
Ngoài ra, khoảng 70-80% hàng hóa nội địa vẫn vận chuyển bằng đường bộ - vốn có chi phí cao gấp 2-3 lần so với đường thủy hoặc đường sắt, lại thường xuyên ùn tắc, khiến thời gian vận chuyển kéo dài và chi phí tăng thêm.
Ở góc độ khác, ông Trần Việt Huy - Trưởng Ban Hải quan và Thuận lợi hóa thương mại (VLA) - cho biết, DN logistics trong nước chiếm gần 90% về số lượng, nhưng chỉ nắm khoảng 30% thị phần, còn lại thuộc về DN nước ngoài. Thế yếu này khiến DN Việt khó cung cấp dịch vụ trọn gói, buộc DN xuất nhập khẩu phải thuê nhiều khâu rời rạc. Cộng thêm thủ tục kiểm tra chuyên ngành còn chồng chéo, nhiều phụ phí tại cảng biển, cùng hạn chế trong ứng dụng công nghệ số, chuỗi cung ứng… tất cả cộng hưởng khiến chi phí logistics luôn ở mức cao.
Theo Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam Vũ Đức Giang, chi phí logistics ngành dệt may cao hơn Thái Lan 6%, Trung Quốc 7%, Malaysia 12% và gấp 3 lần Singapore. Điều này làm giảm sức cạnh tranh của sản phẩm dù Việt Nam có lợi thế chi phí nhân công thấp.
Tương tự, ông Nguyễn Chánh Phương - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Mỹ nghệ và Chế biến gỗ TP. Hồ Chí Minh - cho biết chi phí logistics ngành gỗ chiếm tới 20-30% chi phí xuất khẩu, trực tiếp “ăn mòn” lợi nhuận DN.
Tháo gỡ “nút thắt” chi phí logistics, tạo lợi thế cạnh tranh
Chi phí logistics cao được giới chuyên gia nhận định là “nút thắt” lớn đối với DN và cả nền kinh tế. Khi chi phí vận chuyển, lưu kho, phân phối tăng, giá thành sản phẩm buộc phải đội lên. Điều này không chỉ khiến sức mua suy giảm, người tiêu dùng thắt chặt chi tiêu, mà còn tạo áp lực lạm phát, ảnh hưởng đến ổn định kinh tế vĩ mô. Về lâu dài, sự mất cân đối này có thể làm chậm cải thiện chất lượng cuộc sống, gia tăng khoảng cách giàu nghèo và hạn chế khả năng tiếp cận hàng hóa, dịch vụ thiết yếu của người dân.
Ở tầm vĩ mô, chi phí logistics cao không chỉ làm giảm khả năng cạnh tranh hàng hóa, mà còn hạn chế thu hút đầu tư nước ngoài, kìm hãm thương mại quốc tế, làm giảm tốc độ tăng trưởng và cản trở tiến trình hội nhập sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu của Việt Nam.
Để tháo gỡ, các chuyên gia khuyến nghị cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Trước hết, đầu tư và hiện đại hóa hạ tầng cảng biển, kho bãi, đường bộ, đường sắt, đường thủy theo hướng đồng bộ, liên thông để tối ưu hóa vận tải. Đồng thời, cần có chính sách hỗ trợ phát triển các trung tâm logistics quy mô lớn. Song song với đó, Nhà nước phải cải cách thủ tục hành chính, đơn giản hóa quy định liên quan xuất nhập khẩu, tạo thuận lợi lưu chuyển hàng hóa, rút ngắn thời gian và chi phí vận chuyển.
Về phía DN, việc đa dạng hóa loại hình vận tải, phát triển vận tải đa phương thức, ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số và tự động hóa trong quản lý kho vận là xu thế tất yếu. DN cũng cần tăng cường liên kết trong chuỗi cung ứng và giữa DN logistics với DN xuất nhập khẩu để tìm ra giải pháp tối ưu.
Ngoài ra, thúc đẩy liên kết vùng, hợp tác công - tư và nâng cao năng lực DN logistics trong nước sẽ là chìa khóa để Việt Nam từng bước thu hẹp khoảng cách chi phí so với các nước trong khu vực.
Có thể thấy, chi phí logistics cao không chỉ là thách thức trước mắt mà còn là lực cản dài hạn đối với DN và nền kinh tế. Do đó, giảm chi phí logistics cần được coi là nhiệm vụ chiến lược, đòi hỏi sự quyết tâm của Chính phủ, các Bộ ngành, địa phương và cộng đồng DN. Chỉ khi xây dựng được một hệ thống logistics hiện đại, hiệu quả, Việt Nam mới có thể gia tăng năng lực cạnh tranh quốc gia và phát triển bền vững./.
