Kiểm toán nhà nước góp ý hoàn thiện Luật Quản lý nợ công: Tăng cường minh bạch, đảm bảo an toàn tài chính quốc gia

Một số nội dung chưa được điều chỉnh phù hợp

KTNN cho biết, trong Dự thảo sửa đổi, phạm vi điều chỉnh về nợ công vẫn chưa bao gồm các khoản Ngân hàng Nhà nước Việt Nam tạm ứng cho ngân sách nhà nước (NSNN) hằng năm nhưng chưa hoàn trả. Đây là điểm cần được xem xét bổ sung để phản ánh đầy đủ nghĩa vụ nợ của khu vực công.

Khái niệm “nghiệp vụ quản lý nợ công” tuy đã được đề cập nhưng chưa có giải thích rõ ràng về nội hàm, các hoạt động cụ thể và chủ thể thực hiện. Việc thiếu định nghĩa rõ ràng có thể gây khó khăn trong triển khai thực tế và kiểm toán.

Về nhiệm vụ, quyền hạn của Quốc hội, Dự thảo quy định Quốc hội quyết định kế hoạch vay, trả nợ công 5 năm; quyết định, điều chỉnh tổng mức vay và trả nợ hằng năm. Tuy nhiên, Luật NSNN lại quy định Quốc hội có thẩm quyền quyết định mức giới hạn an toàn nợ quốc gia, nợ công, nợ Chính phủ. Sự khác biệt này cần được rà soát để đảm bảo tính thống nhất giữa các luật.

Báo cáo tổng hợp kết quả kiểm toán năm 2024 đối với niên độ ngân sách năm 2023 của KTNN cho biết: Tính đến ngày 31/12/2023, tổng số nợ công 3.722.699,95 tỷ đồng, tăng 4,65% so với năm 2022 (3.557.668,28 tỷ đồng), bằng 36,07% GDP. Các chỉ tiêu nợ công năm 2023 trong giới hạn cho phép của Quốc hội. Nợ công bình quân 37,11 triệu đồng/người, tăng so với các năm (năm 2022: 35,77 triệu đồng/người, năm 2021: 36,71 triệu đồng/người).

Đối tượng được vay lại vốn vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài hiện gồm: Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, đơn vị sự nghiệp công lập, doanh nghiệp. Tuy nhiên, Dự thảo chưa quy định rõ đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Trung ương hay địa phương, trong khi điều kiện vay và phân cấp quản lý có sự khác biệt đáng kể.

Ngoài ra, Dự thảo chưa quy định cụ thể về thời gian báo cáo của các đối tượng được vay lại và đối tượng được bảo lãnh. Đồng thời, chưa làm rõ trách nhiệm của cơ quan quản lý nợ trong việc cung cấp thông tin, tài liệu, báo cáo định kỳ hoặc đột xuất cho KTNN phục vụ công tác kiểm toán.

Đảm bảo thống nhất với Luật Ngân sách nhà nước

KTNN đề nghị Bộ Tài chính nghiên cứu các kiến nghị kiểm toán đã được nêu trong các báo cáo trước đây để hoàn thiện hệ thống pháp luật về nợ công. Việc rà soát, bổ sung, sửa đổi các quy định tại Luật Quản lý nợ công và Luật NSNN là cần thiết để đảm bảo sự thống nhất, đặc biệt liên quan đến nhiệm vụ, quyền hạn của Quốc hội trong quyết định mức giới hạn an toàn nợ.

Phạm vi nợ công cần được điều chỉnh phù hợp với thông lệ quốc tế, đảm bảo quản lý toàn diện các khoản vay của khu vực công và giữ vững an toàn tài chính quốc gia. KTNN đề xuất quy định rõ khái niệm “nghiệp vụ quản lý nợ công”, trách nhiệm của cơ quan quản lý nợ trong việc cung cấp thông tin cho KTNN, thời gian báo cáo của các đối tượng được vay lại, cũng như quy định cụ thể về đơn vị sự nghiệp công lập là đối tượng vay lại.

Các văn bản hướng dẫn thi hành Luật Quản lý nợ công cũng cần được rà soát, đặc biệt là các quy định về thẩm quyền, nhiệm vụ của Chính phủ, Bộ Tài chính trong việc phê duyệt hạn mức vay, bảo lãnh. Sự thay đổi về cơ cấu tổ chức của các đơn vị liên quan khiến một số quy định hiện hành không còn phù hợp.

KTNN cũng đề nghị bổ sung chế tài nhằm đảm bảo an ninh, an toàn tài chính quốc gia, đồng thời đưa ra tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý, sử dụng nợ vay để đảm bảo trả nợ đúng hạn.

Nâng cao hiệu quả quản lý Quỹ Tích lũy trả nợ và vốn vay

Đối với Dự thảo Tờ trình, KTNN đề nghị chỉnh sửa mục 2.1 trên trang 3 thành: “Bảo đảm tuân thủ Hiến pháp năm 2013, Nghị quyết số 203/2025/QH15 ngày 16/6/2025 của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, phù hợp với chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước”. Đồng thời, tại điểm 2.5 trang 9, các khoản bãi bỏ cần được biên tập chính xác để đảm bảo sự thống nhất giữa Tờ trình và Dự thảo Luật.

Tại khoản 3 Điều 1 Dự thảo Luật, KTNN đề nghị biên tập lại thành: “Mọi nghĩa vụ nợ của Chính phủ và nợ của chính quyền địa phương được đối xử bình đẳng”, đồng thời bổ sung phần giải thích cụm từ “đối xử bình đẳng” để tránh cách hiểu khác nhau trong quá trình thực hiện.

Điểm b khoản 11 Điều 1 về đề xuất khoản vay cần bao gồm báo cáo về sự cần thiết đầu tư, mục tiêu, hiệu quả, kế hoạch tiến độ và khả năng cân đối nguồn vốn đối ứng. Thực tế kiểm toán cho thấy, nhiều dự án sử dụng vốn ODA bị chậm tiến độ do các nguyên nhân như chậm giải phóng mặt bằng, điều chỉnh thiết kế, không bố trí đủ vốn đối ứng… dẫn đến phải gia hạn giải ngân, phát sinh chi phí vay và gây lãng phí NSNN.

Ngoài ra, kết quả rà soát số dư tiền gửi không kỳ hạn của Quỹ Tích lũy trả nợ tại Kho bạc Nhà nước trong năm 2023 cho thấy, bình quân số dư là 6.996,3 tỷ đồng. Việc để tiền không kỳ hạn tại Kho bạc Nhà nước mà không gửi có kỳ hạn tại các ngân hàng thương mại là chưa phát huy hiệu quả của Quỹ.

Nghị quyết số 07/NQ-TW ngày 18/11/2016 của Bộ Chính trị đã chỉ đạo “Kiên quyết không sử dụng vốn vay cho các mục đích và dự án đầu tư có hiệu quả kinh tế - xã hội thấp hoặc không rõ ràng”. Theo khoản 3 Điều 5 Dự thảo Luật, việc đề xuất, thẩm định, phê duyệt chủ trương vay, đàm phán, ký kết thỏa thuận vay, phát hành công cụ nợ, phân bổ và sử dụng vốn vay phải đảm bảo đúng mục đích và hiệu quả.

Điểm c khoản 3 Điều 4 cần được sửa thành: “Nợ của ngân sách địa phương vay từ ngân hàng chính sách của Nhà nước và vay trong nước khác theo quy định của pháp luật về NSNN”. Khoản 6 Điều 1 nên chuyển nội dung về quyết định sửa đổi, bổ sung điều ước quốc tế về vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài nhân danh Nhà nước từ Điều 14 sang Điều 12 để phù hợp với thẩm quyền của Chủ tịch nước.

Điểm a khoản 16 Điều 1 cần bổ sung quy định về mức độ đảm bảo chi đầu tư của đơn vị sự nghiệp công lập. KTNN cũng đề nghị rà soát để thống nhất cách gọi Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; bổ sung quy định về cảnh báo rủi ro nợ công; yêu cầu xây dựng kế hoạch ứng phó khủng hoảng nợ và đánh giá rủi ro từ các khoản vay bảo lãnh hoặc vay lại.

Ngoài ra, KTNN đề nghị rà soát, biên tập bản so sánh giữa Dự thảo sửa đổi, bổ sung với Luật Quản lý nợ công năm 2017 để đảm bảo tính chính xác và thống nhất. Một số nội dung tại Luật hiện hành như khoản nợ tự vay, tự trả của doanh nghiệp nhà nước, hệ số nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu, và cơ chế giám sát của Quốc hội, Hội đồng nhân dân cấp tỉnh cũng cần được xem xét điều chỉnh cho phù hợp với thực tiễn quản lý nợ công hiện nay./.