Những con số “biết nói”
Hơn một thập kỷ kể từ khi Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá có hiệu lực, công cuộc phòng, chống tác hại của thuốc lá tại Việt Nam đã đạt nhiều kết quả tích cực.
Theo báo cáo mới nhất Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá, những năm qua, tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành giảm rõ rệt: Năm 2020, tỷ lệ này là 42,3%, nhưng đến năm 2022, con số đã giảm xuống còn 38,7%. Việc giảm 3,6% trong 2 năm, tương đương với hàng trăm nghìn người đã từ bỏ thuốc lá, là minh chứng rõ nét cho hiệu quả của các chiến dịch nâng cao nhận thức.
Đặc biệt, một trong những thành công lớn nhất của công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá là tỷ lệ phơi nhiễm với khói thuốc thụ động giảm mạnh. Số liệu so sánh giữa Điều tra toàn cầu về tình hình sử dụng thuốc lá ở người trưởng thành năm 2015 (GATS 2015) và các báo cáo giám sát năm 2022 của Bộ Y tế cho thấy, tại nơi làm việc, tỷ lệ hút thuốc lá thụ động giảm từ 55% (năm 2015) xuống còn 37% (năm 2022). Tại gia đình, tỷ lệ này giảm từ 59.5% xuống còn 49%...
Nhận thức về tác hại của thuốc lá cũng được cải thiện vượt bậc khi hơn 90% người dân được hỏi biết rằng hút thuốc lá gây ung thư phổi, bệnh tim mạch và nhiều bệnh nan y khác; gần 80% người dân ủng hộ các quy định cấm hút thuốc lá hoàn toàn tại nơi công cộng.
Kết quả điều tra năm 2023 cho thấy, tỷ lệ người dân biết về Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá và các quy định của Luật là 59%; tỷ lệ người dân tiếp cận thông tin tuyên truyền về phòng, chống tác hại của thuốc lá là 74,2%.
Những kết quả tích cực này có sự đóng góp không nhỏ từ công tác truyền thông - mũi nhọn xung kích với những chiến dịch tuyên truyền ngày càng bài bản và sáng tạo từ Bộ Y tế và các ngành, các cấp từ Trung ương tới địa phương.
Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá được Quốc hội ban hành từ năm 2012 đã tạo hành lang pháp lý vững chắc cho các hoạt động phòng, chống thuốc lá. Bộ Y tế, với vai trò là cơ quan đầu mối, đã triển khai nhiều chương trình hành động thiết thực, trong đó có việc xây dựng môi trường không khói thuốc tại các cơ sở y tế, trường học, nơi công cộng và trong cộng đồng.
Hoạt động truyền thông về tác hại của thuốc lá được triển khai đến các nhóm đối tượng đa dạng: Cán bộ, công chức, viên chức, người lao động, thanh niên, học sinh, sinh viên cũng như người dân ở các vùng sâu, vùng xa dân tộc thiểu số…thông qua những cách làm hay, hiệu quả, thiết thực.
Có thể kể đến như mô hình "Nơi làm việc không khói thuốc" được triển khai rộng rãi tại các cơ quan, nhà máy, khu công nghiệp. Điển hình như Tập đoàn Dệt May Việt Nam, với hơn 20.000 công nhân, đã xây dựng thành công mô hình này thông qua việc lập tổ giám sát, treo biển cấm và tổ chức các buổi tư vấn sức khỏe. Kết quả, tỷ lệ hút thuốc trong khu vực sản xuất của Tập đoàn giảm tới 60%.
Hay mô hình "Trường học không thuốc lá" với sự tham gia hưởng ứng tích cực từ các trường học từ tiểu học đến đại học trên cả nước. Các hoạt động không dừng lại ở việc treo biển cấm, mà còn là các cuộc thi vẽ tranh, sáng tác thông điệp, thi tìm hiểu về Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, tọa đàm… với sự tham gia của chính các học sinh, sinh viên. Mô hình này góp phần hình thành một thế hệ trẻ nói "không" với thuốc lá ngay từ sớm.
Nhiều bệnh viện đã trở thành mô hình điểm, không chỉ thực hiện nghiệm túc quy định cấm hút thuốc mà còn tích cực truyền thông, tư vấn bỏ thuốc, tạo ra môi trường điều trị an toàn, thân thiện và nhân văn.
Trên mạng xã hội, các chiến dịch như "Tôi từ bỏ thuốc lá” hay "Lua chon cua ban" do Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) phát động đã tạo được hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ. Bằng cách sử dụng các video clip ngắn, hình ảnh đồ họa sống động, và sự tham gia của các KOLs (người có ảnh hưởng), các chiến dịch này đã tiếp cận hàng triệu người trẻ, biến việc từ bỏ thuốc lá thành một xu hướng sống tích cực.
Đổi mới, sáng tạo, phù hợp với bối cảnh mới
Dù đã đạt những kết quả tích cực song Việt Nam vẫn là một trong 15 quốc gia có tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc lá cao nhất trên thế giới. Đáng nói, trong khi tỷ lệ hút thuốc lá điếu giảm thì tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong giới trẻ lại có chiều hướng gia tăng đáng báo động. Khảo sát Sức khỏe học đường toàn cầu tại Việt Nam năm 2019 và các báo cáo gần đây của Bộ Y tế cho thấy, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong học sinh, sinh viên có dấu hiệu gia tăng nhanh chóng, ở một số tỉnh thành, con số này lên đến khoảng 8%.
Trong khi đó, công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá đang gặp rất nhiều khó khăn. Hoạt động phổ biến, tuyên truyền phòng, chống tác hại của thuốc lá ở một số Bộ, ngành, địa phương còn chưa thường xuyên, chưa liên tục. Việc tiếp cận và thay đổi nhận thức của người lao động tự do, người dân ở vùng sâu vùng xa, nơi tỷ lệ hút thuốc vẫn còn cao - vẫn là một bài toán khó...
Thứ trưởng Thường trực Bộ Y tế Vũ Mạnh Hà nhấn mạnh, trong bối cảnh hiện nay, khi các sản phẩm thuốc lá mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng đang được quảng bá rầm rộ, đặc biệt nhắm vào giới trẻ, thì công tác truyền thông cần được nâng lên một tầm cao mới - vừa sáng tạo, vừa hiệu quả, vừa lan tỏa mạnh mẽ.
Liên quan đến vấn đề này, bà Phan Thị Hải - Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá - cho biết việc thay đổi thói quen sử dụng thuốc lá trong cộng đồng không thể thiếu sự tham gia tích cực của các tổ chức xã hội, gia đình và nhà trường.
Do đó, thời gian tới, hoạt động tuyên truyền về phòng, chống tác hại của thuốc lá sẽ được thiết kế phù hợp với từng đối tượng cụ thể, nhằm tạo ra sự đồng thuận trong việc ngăn chặn sự xâm nhập của thuốc lá mới vào giới trẻ. Một trong những yếu tố quan trọng giúp chiến dịch truyền thông hiệu quả chính là việc sử dụng các nền tảng mạng xã hội để tiếp cận giới trẻ.
Nhằm đổi mới trong cách tiếp cận, truyền tải thông điệp về phòng, chống tác hại của thuốc lá, bảo vệ sức khỏe cộng đồng, Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá phối hợp với Trung tâm Truyền thông - Giáo dục sức khỏe Trung ương vừa tổ chức phát động Cuộc thi “Sáng tác sản phẩm truyền thông về môi trường không khói thuốc lá”.
Đánh giá cao ý tưởng tổ chức Cuộc thi, Thứ trưởng Vũ Mạnh Hà cho rằng, Cuộc thi không chỉ là sân chơi dành cho các cán bộ y tế tuyến tỉnh, mà còn là nơi hội tụ những ý tưởng truyền thông sáng tạo, những thông điệp mạnh mẽ, góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng và thúc đẩy hành vi tích cực trong phòng, chống tác hại của thuốc lá.
“Đây không chỉ là một hoạt động chuyên môn, mà còn là một chiến dịch truyền thông cộng đồng có sức lan tỏa sâu rộng. Những video clip, những poster được sáng tác từ Cuộc thi sẽ trở thành công cụ hữu hiệu trong các chiến dịch truyền thông phòng, chống thuốc lá trên toàn quốc. Chúng tôi kỳ vọng rằng, từ Cuộc thi này, sẽ xuất hiện những tác phẩm truyền thông có giá trị, có sức lay động, có khả năng thay đổi nhận thức và hành vi của cộng đồng” - Thứ trưởng Vũ Mạnh Hà phát biểu.
Lãnh đạo Bộ Y tế cũng đề nghị các đơn vị dự thi phát huy tối đa năng lực sáng tạo, kết hợp giữa chuyên môn y tế và kỹ năng truyền thông để tạo ra những sản phẩm vừa có tính nghệ thuật, vừa có tính giáo dục, vừa dễ tiếp cận với mọi tầng lớp nhân dân. Đặc biệt, thông điệp truyền thông cần có sự đổi mới, hiện đại, phù hợp với giới trẻ và công nghệ số.
“Mỗi tấm pano, mỗi khẩu hiệu chính là lời nhắc nhở: Hút thuốc lá không chỉ hại mình mà còn hại người thân” - Thứ trưởng Vũ Mạnh Hà nhấn mạnh.
