Quản lý và đầu tư Quỹ Bảo hiểm xã hội an toàn, hiệu quả

Bảo toàn vàtăng trưởng Quỹ

Trong những năm qua, công tác quản lý Quỹ BHXH, Bảo hiểm y tế (BHYT) không ngừng được tăng cường, đảm bảo thu chi, đầu tư tăng trưởng Quỹ hiệu quả và an toàn theo quy định của pháp luật. Hoạt động đầu tư Quỹ BHXH đã đi vào nền nếp, đảm bảo đúng quy định của Chính phủ. Cơ cấu đầu tư Quỹ chuyển dịch theo hướng an toàn, tăng dần tỷ lệ đầu tư trái phiếu chính phủ. Quy mô đầu tư Quỹ ngày càng lớn, số dư đầu tư Quỹ và lợi nhuận thu từ đầu tư hằng năm đều tăng về số tuyệt đối. Tỷ lệ lãi suất đầu tư bình quân luôn tăng trưởng dương, cao hơn tăng trưởng kinh tế và chỉ số lạm phát.

Theo Báo cáo của Chính phủ về tình hình quản lý và sử dụng Quỹ BHXH năm 2017, ước đến hết ngày 31/12/2017, kết dư Quỹ BHXH khoảng 540 nghìn tỷ đồng, tăng 88.400 tỷ đồng (tương ứng với 19,6%) so với cùng kỳ năm 2016. Tổng số tiền Quỹ đầu tư mới trong năm đạt 189.800 tỷ đồng. Số dư đầu tư Quỹ luỹ kế đến cuối năm 2017 đạt hơn 609 nghìn tỷ đồng, tăng 108.811,5 tỷ đồng (tăng 21,75% so với cùng kỳ năm 2016). Trong đó, đầu tư vào trái phiếu chính phủ là 497.800 tỷ đồng, chiếm 81,73% tổng số dư đầu tư Quỹ; đầu tư vào các ngân hàng thương mại 111.269,3 tỷ đồng, chiếm 18,27% tổng số dư đầu tư Quỹ.Quỹ BHXH được đầu tư theo các hình thức: mua trái phiếu chính phủ; mua trái phiếu và gửi tiền vào các Ngân hàng thương mại có chất lượng hoạt động lành mạnh; bước đầu tham gia đấu thầu trái phiếu chính phủ tại Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội. Đây là một bước tiến quan trọng trong việc chuyển đổi hình thức đầu tư trái phiếu chính phủ và trái phiếu được Chính phủ bảo lãnh theo hướng chuyên nghiệp.

Theo báo cáo, tổng số tiền lãi thu được từ hoạt động đầu tư Quỹ trong năm (không bao gồm lãi phát sinh từ tài khoản không kỳ hạn) ước là 37.500 tỷ đồng, đạt 100% kế hoạch (tăng thêm 4.720 tỷ đồng so với năm 2016). Lãi suất đầu tư bình quân năm 2017 đạt 7,25%.

Từng bước mở rộng lĩnh vực đầu tư Quỹ

Mặc dù được đầu tư và không ngừng tăng trưởng, song theo đánh giá của cơ quan chức năng, vẫn còn nhiều yếu tố tiềm ẩn ảnh hưởng tới thu, chi và đầu tư Quỹ BHXH. Đó là tình trạng chi Quỹ BHXH chưa đúng chế độ còn xảy ra. Theo Công văn của KTNN gửi Ban Kinh tế T.Ư ngày 27/3/2018, BHXH TP. Đà Nẵng chi trả trợ cấp ốm đau, thai sản không đúng chế độ 50,8 triệu đồng; BHXH TP. HCM chi trả trợ cấp thai sản trùng 47,3 triệu đồng; một số cơ quan BHXH Thành phố chi trả chế độ ốm đau, dưỡng sức cho một số lao động trong thời gian được chấm công làm việc...

Bên cạnh đó, số chi BHXH một lần có xu hướng gia tăng. Giai đoạn 2012-2017, cơ quan BHXH đã giải quyết cho gần 3,79 triệu người hưởng trợ cấp một lần, bình quân mỗi năm là 758 nghìn người, bình quân tăng 6,8% so với năm 2012. Riêng năm 2017, có 666.955 người hưởng BHXH một lần, tăng 47.239 người (tương ứng với 7,62%) so với năm 2016. Số người hưởng BHXH một lần gấp gần 5 lần số người hưởng lương hưu hằng tháng, chiếm khoảng 5,2% số người tham gia BHXH bắt buộc của năm trước liền kề và có xu hướng ngày càng gia tăng, gây ảnh hưởng tới cân đối Quỹ BHXH cũng như nỗ lực mở rộng độ bao phủ và bảo đảm an sinh xã hội bền vững cho người lao động.

Trong khi đó, tình trạng nợ đóng, trốn đóng BHXH còn xảy ra tại nhiều địa phương, thuộc các thành phần kinh tế. Công tác thanh tra chưa tập trung vào nhóm DN và chủ sử dụng lao động có nguy cơ trốn đóng, nợ đóng, chậm đóng; còn để xảy ra tình trạng chủ DN thua lỗ, bỏ trốn, không thực hiện nghĩa vụ đóng BHXH, BHYT cho người lao động. Việc buộc trích tiền từ tài khoản tiền gửi của người sử dụng lao động để nộp BHXH chậm đóng, chưa đóng và tiền lãi phát sinh không thực thi được dù đã có văn bản hướng dẫn. Hầu hết các tài khoản do đơn vị vi phạm cung cấp để cơ quan thanh tra ra quyết định cưỡng chế đều không có tiền hoặc không đủ tiền nộp phạt… Đây là những yếu tố tác động không nhỏ đến khả năng cân đối Quỹ.

Đặc biệt, việc đầu tư Quỹ BHXH hiện nay chủ yếu thông qua mua trái phiếu chính phủ (thời hạn đầu tư dài) và gửi tiền ngắn hạn vào các ngân hàng thương mại hoạt động lành mạnh theo đánh giá của Ngân hàng Nhà nước, chưa đa dạng các hình thức đầu tư khác có lợi nhuận cao hơn nên chưa tận dụng hết khả năng sinh lời của Quỹ.

Trước thực trạng này, cùng với việc nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng Quỹ BHXH, Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách BHXH đặt ra yêu cầu cần tăng cường công tác đánh giá, dự báo tài chính, hiệu quả đầu tư các Quỹ BHXH; đa dạng hóa danh mục, cơ cấu đầu tư Quỹ theo nguyên tắc an toàn, bền vững và hiệu quả; ưu tiên đầu tư vào trái phiếu chính phủ, nhất là trái phiếu chính phủ dài hạn; nghiên cứu từng bước mở rộng sang các lĩnh vực có khả năng sinh lời cao, từng bước và có lộ trình đầu tư một phần tiền nhàn rỗi của Quỹ thông qua ủy thác đầu tư tại thị trường trong nước và quốc tế bảo đảm an toàn, bền vững.

Đây cũng là vấn đề được các chuyên gia quan tâm, đề xuất. Ông Ngô Thế Triệu - Giám đốc Công ty Quản lý Quỹ Eastspring Investment khuyến nghị, Việt Nam cần tính đến việc cho phép Quỹ Hưu trí đầu tư tài sản nước ngoài với một tỷ lệ phù hợp nhằm đảm bảo có được các sản phẩm đầu tư sinh lời hiệu quả và đa dạng hóa được danh mục tài sản để giảm thiểu rủi ro. Bên cạnh đó, cần gia tăng tính đa dạng của các sản phẩm đầu tư có thu nhập cố định cùng với nỗ lực gia tăng cơ sở nhà đầu tư.