Để dòng vốn ngân hàng chảy mạnh hơn vào các dự án xanh

Tốc độ tăng trưởng tín dụng xanh chưa cao

Kinh tế xanh đang là xu hướng tất yếu trên thế giới và cả ở Việt Nam. Chính phủ đã thể hiện cam kết mạnh mẽ với cộng đồng quốc tế về việc đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 tại Hội nghị lần thứ 26 các bên tham gia công ước khung về biến đổi khí hậu (COP26) và tiếp nối gần đây là tại COP28. Một trong những nguồn lực góp phần hiện thực hóa cam kết này là dòng vốn ngân hàng.

Nhận thức được vai trò, trách nhiệm của mình, các tổ chức tín dụng (TCTD) đã xây dựng các chương trình tín dụng xanh phù hợp với đặc thù hoạt động kinh doanh, chuyển đổi xanh. Ngoài ra, các nhà băng cũng tích cực tiếp cận với nguồn vốn quốc tế để cho vay lĩnh vực xanh. Cho vay các dự án xanh đã trở thành trọng tâm chiến lược của các ngân hàng.

Theo số liệu của Ngân hàng Nhà nước (NHNN), 7 năm qua (2017-2023), dư nợ cấp tín dụng xanh của hệ thống có mức tăng trưởng bình quân đạt hơn 22%/năm. Đến ngày 31/12/2023, đã có 47 TCTD phát sinh dư nợ tín dụng xanh với dư nợ đạt 620.984 tỷ đồng, tăng 24% so với cuối năm 2022, tập trung chủ yếu vào các ngành năng lượng tái tạo, năng lượng sạch (chiếm tỷ trọng gần 45%) và nông nghiệp xanh (gần 30%).

Tuy nhiên, so với kỳ vọng, tốc độ tăng trưởng tín dụng xanh chưa cao. Tính đến cuối năm 2023, dư nợ tín dụng xanh mới chiếm 4,6% tổng dư nợ nền kinh tế. Con số này còn cách khá xa mục tiêu 10% vào cuối năm 2025. Trong khi đó, nhìn ra thế giới, tỷ lệ tín dụng xanh/dư nợ tín dụng hệ thống ngân hàng của các nhà băng tại liên minh châu Âu là gần 8%.

Thách thức thúc đẩy tín dụng xanh

Theo TS. Cấn Văn Lực - Kinh tế trưởng của Ngân hàng Thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV), nguyên nhân trước hết khiến dư nợ tín dụng xanh vẫn còn khiêm tốn là do nhận thức của cá nhân, doanh nghiệp, cơ quan quản lý về tăng trưởng xanh, ESG (môi trường - xã hội - quản trị) và tín dụng xanh còn hạn chế, thường đòi hỏi lãi suất ưu đãi trong khi chi phí vốn cao, hầu như không có ưu đãi của Nhà nước.

Còn PGS,TS. Nguyễn Hữu Huân - Trường Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh - cho rằng, hiện nay, thời gian cho vay dự án xanh dài, quy mô vốn lại lớn. Đơn cử, các dự án năng lượng tái tạo phải đầu tư rất nhiều, tính mạo hiểm của dự án cao… Điều này khiến các TCTD có thể gặp rủi ro trong hoạt động cấp tín dụng. Ngoài ra, các TCTD chưa có đội ngũ nhân sự chuyên môn sâu để thẩm định và phê duyệt cấp tín dụng liên quan các vấn đề môi trường, xã hội.

Một nguyên nhân quan trọng nữa được các chuyên gia chỉ ra là khuôn khổ pháp lý cho tín dụng xanh chưa hoàn thiện. PGS,TS. Nguyễn Hữu Huân dẫn chứng, hiện Việt Nam chưa có cơ chế ghi nhận trong quá trình đánh giá, xếp hạng đối với TCTD có thành tích tốt trong hoạt động cấp tín dụng xanh, cũng như vấn đề hỗ trợ nguồn vốn, tiếp cận nguồn vốn để khuyến khích các TCTD đẩy mạnh tín dụng xanh. Bên cạnh đó, vẫn còn TCTD chậm triển khai, chưa xây dựng được quy định nội bộ về quản lý rủi ro môi trường và xã hội.

TS. Cấn Văn Lực cũng nhận định, hoạt động tín dụng xanh của các TCTD còn nhiều khó khăn, thách thức do Việt Nam hiện chưa có khung pháp lý, chính sách tổng thể liên quan như tiêu chí môi trường và tiêu chí xác nhận khoản vay xanh, dự án xanh.

Từ góc độ ngân hàng, Tổng Giám đốc Ngân hàng Thương mại cổ phần Quân đội (MB) chia sẻ, hiện lãi suất ưu đãi tín dụng xanh đang thấp hơn từ 0,5 - 2% so với mức lãi suất thông thường nhưng vẫn chưa có nhiều doanh nghiệp tiếp cận được nguồn tín dụng này. Bởi bản thân các ngân hàng trong quá trình chuyển dịch xanh cũng gặp không ít khó khăn khi chưa có khung pháp lý rõ ràng về danh mục phân loại xanh quốc gia để làm cơ sở cho các tổ chức tài chính huy động vốn, cũng như cấp tín dụng xanh.

Trông đợi việc hoàn thiện khung pháp lý

Để thúc đẩy tín dụng xanh, TS. Cấn Văn Lực đề nghị cần ban hành các chính sách miễn giảm thuế, phí, lệ phí, lãi suất liên quan đến phát hành trái phiếu xanh, cung cấp tín dụng xanh nhằm thu hút nguồn vốn cho đầu tư xanh; nghiên cứu thành lập Quỹ Phát triển xanh, nâng cao hiệu quả hoạt động của Quỹ Bảo vệ môi trường…

Đặc biệt, ông Lực kiến nghị Chính phủ sớm ban hành bộ tiêu chí về dự án xanh, công trình xanh, công sở xanh…; cập nhật các tiêu chí trái phiếu xanh, tín dụng xanh cho phù hợp với mục tiêu mới, bối cảnh mới và theo thông lệ quốc tế (ít nhất là tiêu chuẩn ASEAN).

Cũng liên quan tới khung pháp lý, PGS,TS. Nguyễn Hữu Huân đưa ra giải pháp: Thời gian tới, cần có cơ chế và chính sách khuyến khích cho lĩnh vực xanh, tín dụng xanh. Có thể cân nhắc nhiều biện pháp khuyến khích về thời hạn, chi phí vốn vay, ưu tiên khi xét room tín dụng…

Đồng thời, ông Huân khuyến nghị sớm hoàn thiện khung pháp lý, chính sách tổng thể liên quan đến triển khai tài chính bền vững nói chung và tín dụng xanh nói riêng, làm cơ sở để TCTD cho vay. Các TCTD phải có chính sách và chiến lược về tín dụng xanh riêng biệt, đa dạng hóa sản phẩm, tích hợp các rủi ro môi trường vào khung quản trị rủi ro…

Trả lời báo chí mới đây, đại diện Vụ Tín dụng các ngành kinh tế, NHNN cho biết: NHNN đã quan tâm, chỉ đạo các TCTD thúc đẩy tín dụng xanh theo định hướng của Chính phủ. Thời gian qua, tín dụng xanh đã có sự tăng trưởng tốt. Tuy nhiên, hoạt động cho vay đối với các dự án xanh vẫn còn những khó khăn. Đặc biệt, các TCTD vẫn lúng túng trong việc phân loại, nhận diện thế nào là dự án xanh. Do vậy, cần học hỏi kinh nghiệm quốc tế để có hướng dẫn về vấn đề này. NHNN đang phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường nghiên cứu, ban hành tiêu chí đánh giá rủi ro môi trường trong hoạt động cấp tín dụng.

Đại diện NHNN cũng mong muốn các bộ, ngành phối hợp hoàn thiện hành lang pháp lý để có hướng dẫn về Danh mục xanh và tiêu chí xác định dự án xanh phù hợp với phân ngành kinh tế của Việt Nam, làm căn cứ cho TCTD thẩm định, đánh giá và giám sát khi thực hiện cấp tín dụng xanh; hướng dẫn chung về ESG giúp các doanh nghiệp có cơ sở thực hiện chuyển đổi xanh.

Từng ngành/lĩnh vực xây dựng lộ trình thực hiện các cơ chế chính sách hỗ trợ các ngành xanh (thuế, phí, vốn, kỹ thuật, thị trường, đến quy hoạch, chiến lược phát triển…) một cách đồng bộ nhằm thu hút và phát huy hiệu quả của nguồn vốn tín dụng xanh.../.