Đây là nhấn mạnh của TS. Bùi Sỹ Lợi - Nguyên Phó Chủ nhiệm Uỷ ban về Các vấn đề xã hội của Quốc hội - khi trao đổi với báo chí về tình trạng xếp hàng xuyên đêm để rút BHXH 1 lần lại tái diễn ở các tỉnh, thành phố phía Nam thời gian gần đây.
Thưa ông, chúng ta đều hiểu rằng, việc rút BHXH 1 lần là giải pháp tình thế để NLĐ giải quyết những vấn đề trước mắt, nhưng về lâu dài, hệ lụy sẽ rất lớn cho Nhà nước cũng như chính NLĐ. Ông đánh giá thế nào về thực trạng này?
TS. Bùi Sỹ Lợi: Tình trạng NLĐ rút BHXH 1 lần tuy không mới nhưng gia tăng trong thời gian gần đây, đặc biệt là trong những tháng cuối năm do ảnh hưởng của lạm phát, biến động kinh tế bởi các xung đột thế giới khiến nhiều DN trong nước đã cạn đơn hàng, buộc phải cho NLĐ nghỉ việc.
Trước tình thế này, việc lựa chọn rút BHXH 1 lần với NLĐ được xem như giải pháp tình thế để giải quyết cho những khó khăn, chi phí sinh hoạt trước mắt. Đây được coi là thách thức lớn trong quá trình hoàn thiện chính sách cũng như tổ chức thực hiện chính sách an sinh xã hội, bởi hiện nay chúng ta mới có gần 34% người được tham gia BHXH. Nếu người rút BHXH nhiều hơn số người đóng sẽ ảnh hưởng đến quỹ hưu trí về sau.
Vấn đề ở đây là NLĐ chưa hiểu về tính an toàn cho cuộc sống về già mà BHXH mang lại nên họ mới rút BHXH một lần. Trước mắt, NLĐ muốn có 70 - 80 triệu đồng vì tin rằng có thể là nguồn vốn hay một cú hích để thay đổi cuộc sống, nhưng nếu mở hàng bán buôn hết tiền, làm ăn thua lỗ hay mất mát thì NLĐ sẽ dựa vào đâu để sống khi mình không còn trẻ? Đây là câu hỏi cần được đặt ra bởi chúng ta “không thể bán sức lấy tiền mà chỉ có thể dùng tiền mua sức khoẻ”.
Đáng tiếc là, những người nghiên cứu, làm chính sách và cơ quan thông tin tuyên truyền đã không kịp thời giải thích để người dân hiểu việc đóng BHXH cũng khá linh hoạt, nếu có tình huống xảy ra, NLĐ chỉ đóng trong ba tháng là hoàn thành nghĩa vụ đóng một năm. Nếu khó khăn không đóng bảo hiểm, NLĐ vẫn được phép giữ lại đến năm sau đóng tiếp theo hình thức cộng dồn. Quan trọng là, chúng ta phải giải thích cho NLĐ hiểu, Nhà nước bảo hộ quỹ này, kể cả BHYT, BHXH, khi không may có vấn đề xảy ra, Nhà nước sẽ “bơm” tiền từ quỹ phúc lợi xã hội, an sinh xã hội để chăm lo cho người dân.
Dự thảo đề cương sửa Luật BHXH đưa ra phương án NLĐ chưa đến tuổi nghỉ hưu mà yêu cầu hưởng BHXH 1 lần thì chỉ được rút phần mình đóng vào quỹ là 8% thay vì nhận 22% như quy định hiện nay. Ông đánh giá thế nào về đề xuất này?
TS. Bùi Sỹ Lợi: Chúng ta đang hiểu theo một chiều và giải thích cho người dân theo hướng khi người dân có nhu cầu rút BHXH 1 lần thì chỉ cho rút 8%. Đã rút BHXH 1 lần là rút hết song cái quan trọng là nếu rút hết người dân sẽ không lường trước được hệ lụy, nhất là khi về già không có lương hưu. Do đó, chúng tôi đang nghiên cứu đề xuất với Chính phủ sửa luật theo hướng: BHXH cho phép NLĐ rút 8%, còn 14% giữ lại đến 60 tuổi bắt đầu trả tiền đó cho NLĐ cộng thêm 360.000 đồng.
Khi đó, thu nhập của người hưởng BHXH sẽ cao hơn, có thể không phải là 360.000 đồng mà là 400.000 hay 500.000 đồng. Tức là cơ quan bảo hiểm giữ lại cho NLĐ đến tuổi họ không còn khả năng lao động thì Nhà nước hỗ trợ thêm tiền gọi là hưu trí xã hội (360.000 đồng), cộng thêm 14% tích luỹ sau bao nhiêu năm để giải ngân cho NLĐ khi hết tuổi lao động.
Còn về nỗi lo, băn khoăn khi thời gian tham gia BHXH lâu, trượt giá hay vấn đề bảo toàn quỹ hưu trí, tôi nghĩ đây không phải là vấn đề. Bởi hiện nay, NLĐ hoàn toàn có thể nhìn thấy tiền đóng BHXH của mình trên ứng dụng, không ai lấy được tiền của NLĐ. Càng không bao giờ có chuyện vỡ quỹ.
Quỹ bảo hiểm hưu trí hoàn toàn cân đối được sau 35, 40 năm nữa. Tiền mất giá thì Nhà nước bù giá. Về hưu được tăng lương. Khi trượt giá quá mức mà NLĐ nhận tiền lương danh nghĩa không đảm bảo tiền lương thực tế thì Nhà nước chịu trách nhiệm bù, hỗ trợ, nâng mức lương hưu để đảm bảo sức mua đồng tiền. Đấy là định hướng xã hội.
Như vậy, bên cạnh chính sách, việc tuyên truyền để người dân hiểu vai trò của quỹ hưu trí là giải pháp then chốt để hạn chế việc NLĐ rút BHXH 1 lần, thưa ông?
TS. Bũi Sỹ Lợi: Đúng vậy, thực tế ngay tại thời điểm này, đa phần NLĐ có ý định rút BHXH 1 lần vì khó khăn kinh tế do bị mất việc làm tạm thời, song nếu chúng ta tuyên truyền đúng và trúng về những thiệt hơn khi rút BHXH 1 lần, chắc chắn NLĐ sẽ suy nghĩ lại và cân nhắc có nên lựa chọn rút BHXH 1 lần hay không.
Để tuyên truyền, vai trò của báo chí rất quan trọng. Trong cấu trúc an sinh 4 trụ cột, BHXH là trụ cột thứ 2, sau trụ cột thứ nhất là việc làm và thu nhập ổn định. Do vậy, cùng với giải pháp điều tiết thị trường lao động, tạo việc làm ổn định cho NLĐ, theo tôi, việc tuyên truyền nâng cao nhận thức cho người dân về vai trò của quỹ hưu trí rất quan trọng.
Rất nhiều người dân đã nhắn tin và gọi điện cho tôi hỏi về việc rút BHXH 1 lần, sau khi được tôi tư vấn về những mặt lợi và mặt hại khi chọn lựa rút BHXH 1 lần thì 100% số người gọi điện không lựa chọn rút BHXH 1 lần nữa. Điều này cho thấy, vai trò của truyền thông rất lớn, nó không chỉ là trách nhiệm của một ngành mà đòi hỏi sự vào cuộc của toàn xã hội.
Xin trân trọng cảm ơn ông!
