“Vung tay quá trán” dù ngân sách eo hẹp
Báo cáo kiểm toán dài 60 trang lên án hàng loạt hành vi chi ngân sách công bừa bãi, trái quy định. Đáng lên án khi các nhân sự ngành nông nghiệp, y tế, giáo dục của quận Siaya bị nợ lương trong nhiều năm qua, chính quyền quận vẫn duyệt chi gần 290 triệu shilling Kenya (KES), hơn 2,3 triệu USD, chi phí mua trà cho các cuộc hội thảo. Dù ngân sách eo hẹp, tình trạng các cá nhân rút tiền công không lý do vẫn thường xuyên xảy ra, một số cá nhân đã dễ dàng rút hơn 10 triệu KES chỉ trong 1 tuần. Thậm chí, nhiều người có quyền rút những khoản tiền lớn không nằm trong danh sách biên chế của chính quyền quận Siaya.
Tổng Kiểm toán đã chỉ ra nhiều giao dịch chuyển tiền bất thường từ các tài khoản của quận Siaya sang các tài khoản khác không có chứng từ hợp lệ, điều này vi phạm các quy định của Đạo luật quản lý tài chính công. Trong nhiều dự án tại địa phương, số tiền được ký kết trong các hợp đồng còn lớn hơn ngân sách hiện có của quận. Hiện nay, giá trị một số hợp đồng đã được ký cũng vượt quá số tiền có trong ngân sách năm tài chính 2021-2022 và điều này rất đáng lo ngại.
Ngoài các dự án bị ký kết sai quy định, quận Siaya đang có các hóa đơn nợ vẫn chưa được thanh toán với số tiền khoảng 1,12 tỷ KES. Thống đốc quận Siaya James Orengo đã thành lập một tiểu ban hỗ trợ chính quyền kiểm tra, xem xét các hóa đơn nợ có tuân thủ các quy tắc tài chính không. Báo cáo ban đầu của tiểu ban chỉ ra rằng, các hóa đơn đang chờ xử lý với số tiền lên tới 1,12 tỷ KES bao gồm hơn 463 triệu KES liên quan đến kinh phí xây dựng, phát triển địa phương; gần 574 triệu KES liên quan đến các khoản chi thường xuyên cùng một số khoản khác đang được xác minh.
Việc tạm ứng ngân sách cũng không tuân thủ quy định và không được quản lý chặt chẽ. Trong khi ngân sách còn hạn hẹp và cần tiết kiệm, nhiều trường hợp vẫn được tạm ứng tiền thường xuyên. Đến nay, quận Siaya vẫn chưa hoàn thiện các quy định về việc chi tạm ứng cho các bộ phận, hàng loạt trường hợp các quan chức được tạm ứng tiền mặt dù không báo cáo lý do chính đáng.
Báo cáo kết luận, những phát hiện kiểm toán cho thấy Hội đồng quận Siaya ngày càng trở nên yếu kém và đã cản trở, kìm hãm quá trình phát triển của địa phương mặc dù người dân đã nộp hàng triệu shilling tiền thuế mỗi năm. Hậu quả là các chương trình, dịch vụ khuyến nông nhằm giúp đỡ nông dân tại địa phương chưa thể thực hiện được, nhiều y, bác sĩ, giáo viên cũng bị nợ lương trong khi ngân sách của quận bị bòn rút và chi tiêu lãng phí cho những mục đích không chính đáng.
Quản lý lỏng tạo cơ hội cho tham nhũng phát triển
Một trong những nguyên nhân của tình trạng ngân sách bị chi bừa bãi là do ngân sách công đã và đang phải gánh nhiều “nhân sự ảo”. Nhiều người được trả lương, thưởng nhưng không có tên trong danh sách người lao động của quận Siaya. Chính quyền quận triển khai trả lương theo 2 cách: Những nhân viên có mã số cá nhân được trả lương thông qua cơ sở dữ liệu nhân sự và bảng lương tích hợp, ngoài ra khoảng 5.000 nhân viên chưa có mã số cá nhân và những người lao động khác được trả lương thông qua bảng lương thủ công. Khi được Văn phòng Tổng Kiểm toán yêu cầu, Ủy ban Dịch vụ công và Bộ phận nhân sự đều không cung cấp được danh sách số lượng nhân sự cụ thể theo bảng lương thủ công.
Trong 3 năm tài chính vừa qua, số ngân sách bị biển thủ và các nguồn lực công bị tham nhũng đã lên tới hàng tỷ KES. Tính riêng trong năm 2020-2021, tổng số 1,077 tỷ KES đã được trả cho nhiều cá nhân từ các tài khoản của quận và cả thông qua hình thức tạm ứng. Đặc biệt, khoảng 253 triệu KES bị chi từ ngày 01/7 đến ngày 13/7/2022 ngay trước khi chính quyền mới nhậm chức hiện chưa được xác định rõ.
Hiện, Hội đồng quận Siaya chưa thừa nhận những phát hiện trên, trong khi Bộ phận nhân sự lại đưa ra thông tin mâu thuẫn về số lượng người được nhận tiền từ ngân sách. Báo cáo kiểm toán nhận định, chính tình trạng công tác kiểm soát nội bộ lỏng lẻo đã khiến những “nhân sự ảo” có cơ hội bòn rút các nguồn lực của công, khiến hành vi tham nhũng hoành hành.
Văn phòng Tổng Kiểm toán đề nghị: “Chúng tôi cần tiến hành thêm một cuộc kiểm toán đặc biệt đối với tất cả các nhân viên của quận Siaya, cả người lao động thời vụ và những người đã về hưu để đánh giá xem ngân sách có đang được chi tiêu đúng quy định không. Hiện tại, bộ phận kế toán của quận vẫn lập những bảng lương bằng phương pháp thủ công và trung bình hằng tháng quận phải trả 53 triệu KES cho nhân sự”.
Tình hình quản lý, phân bổ tài chính bừa bãi của quận khiến công chúng rất bất bình. Một số cuộc biểu tình đã xảy ra nhằm kêu gọi đấu tranh, loại bỏ các quan chức Siaya có hành vi tham nhũng suốt một thời gian dài, khiến tài chính của quận ngày càng kiệt quệ./.
