Thu hút PPP để giảm gánh nặng cho ngân sách

Gánh nặng cho ngân sách

Được đầu tư hàng nghìn tỷ đồng cho mỗi dự án, thế nhưng trải qua nhiều năm triển khai, nhiều dự án đầu tư công của TP. Hà Nội vẫn chưa thể hẹn ngày hoàn thành như: Dự án tuyến đường sắt đô thị TP. Hà Nội (tuyến 2) đoạn Nam Thăng Long - Trần Hưng Đạo; Dự án tuyến đường sắt đô thị thí điểm TP. Hà Nội đoạn Nhổn - Ga Hà Nội; Dự án xây dựng hệ thống xử lý nước thải Yên Xá… Các dự án này là minh chứng điển hình cho hàng loạt dự án đầu tư công do địa phương quản lý chưa đạt được hiệu quả đề ra.

Tình trạng tương tự cũng diễn ra đối với các dự án đầu tư công do Trung ương quản lý. Đơn cử như tại dự án Cao tốc thành phần Quốc lộ 45 - Nghi Sơn do Ban Quản lý dự án 2 (Bộ Giao thông vận tải) làm chủ đầu tư. Qua triển khai kiểm toán, Đoàn kiểm toán KTNN chuyên ngành IV đã chỉ ra một số tồn tại trong công tác khảo sát, lập, thẩm tra, thẩm định, phê duyệt thiết kế; công tác dự toán; việc phân bổ vốn; tiến độ dự án và công tác nghiệm thu, thanh toán các gói thầu… Trong đó, dự án chậm tiến độ so với kế hoạch ban đầu.

Theo ông Nguyễn Ngọc Quỳnh (Ban Quản lý dự án 2), cao tốc Quốc lộ 45 - Nghi Sơn, lũy kế đến nay, dự án chậm gần 10% so với kế hoạch. Ngoài các nguyên nhân khách quan, còn có các nguyên nhân chủ quan như, một số nhà thầu chưa huy động đầy đủ nhân sự, thiết bị thi công, nguồn lực tài chính cho gói thầu…

Nhìn nhận về vấn đề này, các chuyên gia cho biết, dù được đầu tư bằng nguồn vốn ngân sách, song điều đó cũng không thể giúp các dự án được thực hiện đúng tiến độ, cũng như đảm bảo tuân thủ quy định về đầu tư xây dựng. Trong khi việc triển khai các dự án này đã tạo thêm áp lực cho nguồn lực công vốn còn nhiều khó khăn.

Theo Ban Kinh tế Trung ương, Nghị quyết Đại hội XI của Đảng (tháng 01/2011) cũng đặt mục tiêu đến năm 2020 có 2 nghìn km cao tốc. Nghị quyết Đại hội XIII và Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021-2030 cũng đặt mục tiêu đến năm 2025 hoàn thành 3 nghìn km đường cao tốc. Tuy nhiên, đến nay, Việt Nam mới đưa vào khai thác hơn 1,4 nghìn km đường cao tốc.

Việc huy động vốn cho đầu tư công thời gian qua chưa thực sự hiệu quả. Không ít địa phương đưa vào danh sách nhiều dự án chưa phù hợp trong khi nguồn lực có hạn, tạo gánh nặng lớn cho ngân sách và ảnh hưởng đến những dự án trọng điểm khác. Do đó, cần xem xét sửa đổi quy định về đầu tư công, tránh tình trạng đầu tư giàn trải, manh mún; thay vào đó tập trung huy động nguồn lực ngoài ngân sách cho phát triển.

Đại biểu Quốc hội Vũ Thị Lưu Mai

Trong khi đó, theo đại diện Ủy ban Dân tộc, với đặc thù điều kiện kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn, vùng dân tộc thiểu số, miền núi luôn cần lượng lớn nguồn vốn từ ngân sách để đầu tư, đặc biệt là đầu tư cho hạ tầng thiết yếu. Đây là các khu vực, đối tượng được ưu tiên đầu tư từ ngân sách theo chính sách của Đảng, Nhà nước…

Những điều này cho thấy sự quá tải đối với nguồn vốn công, khi còn quá nhiều mục đích cần chi. Do đó, các chuyên gia cho rằng, trong bối cảnh ngân sách hạn hẹp, thu hút đầu tư theo phương thức PPP là một giải pháp để giảm áp lực cho ngân sách, huy động một lượng vốn lớn từ khu vực tư nhân để góp phần giải quyết nhu cầu cấp bách về đầu tư hạ tầng, đặc biệt là hạ tầng giao thông.

Để đáp ứng các mục tiêu về đầu tư hạ tầng giao thông đường bộ cần huy động nguồn vốn rất lớn, dự kiến nhu cầu vốn đầu tư mạng lưới đường bộ đến năm 2030 là khoảng 900 nghìn tỷ đồng, trong đó, vốn cho các dự án đường bộ cao tốc khoảng 728 nghìn tỷ đồng (giai đoạn 2021-2025 khoảng 400 nghìn tỷ đồng và giai đoạn 2026-2030 dự kiến khoảng 328 nghìn tỷ đồng).

Thu hút khu vực tư, hiện thực hóa bằng hành động

Trong bối cảnh nhiều dự án đầu tư công trễ tiến độ và không đảm bảo năng lực triển khai, cũng như nguồn lực công cần được ưu tiên cho các vùng khó khăn, các chuyên gia cho rằng, Nhà nước cần quan tâm, khơi thông chính sách và tạo điều kiện thu hút các nhà đầu tư PPP dựa trên nguyên tắc bình đẳng, đảm bảo quyền lợi của các bên.

Mặc dù chủ trương thu hút đầu tư của Đảng, Nhà nước được thể hiện rõ trong nhiều nghị quyết, văn bản quy phạm pháp luật và mới đây là Luật Đầu tư theo phương thức PPP, tuy nhiên, trên thực tế, phương thức này vẫn gặp nhiều rào cản. Điều này thể hiện rõ qua số dự án ít ỏi được triển khai theo Luật mới (mới có 10 dự án mới được phê duyệt, 14 dự án vẫn đang trong quá trình triển khai các bước chuẩn bị đầu tư) do Bộ Kế hoạch và Đầu tư công bố mới đây.

Trước tình hình trên, ở góc độ về cơ chế tài chính cho dự án, Vụ trưởng Vụ Đầu tư (Bộ Tài chính) Dương Bá Đức cho biết, với vai trò là cơ quan chủ trì xây dựng trình Chính phủ ban hành Nghị định số 28/2021/NĐ-CP ngày 26/3/2021 quy định cơ chế quản lý tài chính dự án đầu tư theo phương thức PPP, Bộ Tài chính đang rà soát, sửa đổi Nghị định số 28/2021/NĐ-CP. 

Một trong những vấn đề vướng mắc được ông Đức chỉ ra liên quan đến trình tự, thủ tục thanh toán vốn nhà nước khi áp dụng cơ chế chia sẻ doanh thu giảm. “Nghị định 28/2021/NĐ-CP được xây dựng trên nguyên tắc dự án do Trung ương quản lý thì sử dụng nguồn dự phòng ngân sách Trung ương. Điều này dẫn đến vướng mắc đối với các dự án PPP thuộc phạm vi quản lý của Trung ương song địa phương được giao là cơ quan có thẩm quyền” - ông Đức cho biết.

Theo ông Trần Chủng - Chủ tịch Hiệp hội các nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam: Trong khi cơ quan nhà nước yêu cầu nhà đầu tư phải thực hiện nhiều cam kết, nhưng ở chiều ngược lại, khi cơ quan nhà nước không thực hiện đúng cam kết như cấp vốn chậm, tự cắt trạm thu phí theo phương án tài chính…, gây thiệt hại cho nhà đầu tư, ngân hàng thì chưa có chế tài xử lý. Hậu quả là nhà đầu tư nản chí, không hào hứng tham gia các dự án PPP.

Các ý kiến cũng cho rằng, để thu hút sự tham gia của nhà đầu tư PPP, ngoài việc tập trung rà soát, sửa đổi quy định, tháo gỡ vướng mắc về mặt cơ chế, chính sách, quá trình này cần phải được thực hiện đồng thời trên thực tế thông qua việc quy hoạch, thu hút đầu tư trong từng dự án cụ thể.

Các dự án cao tốc Bắc Giang - Lạng Sơn, cao tốc Trung Lương - Mỹ Thuận; hầm Cổ Mã ra Đèo Cả, Cù Mông và hầm Hải Vân 2 nối Thừa Thiên Huế với Đà Nẵng… là những ví dụ điển hình về mô hình PPP, với việc nhà đầu tư tư nhân đã tham gia xây dựng nhiều lĩnh vực hạ tầng quan trọng, công trình lớn có kỹ thuật phức tạp, kịp thời giải quyết các nhu cầu cấp bách về cơ sở hạ tầng để phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, kích cầu đối với sản xuất trong nước.

Ban Kinh tế Trung ương

Đề nghị các cơ quan chức năng cần tập trung tháo gỡ khó khăn để thúc đẩy thu hút các nhà đầu tư vào PPP, Phó Thống đốc thường trực Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Đào Minh Tú cho biết, mặc dù đến nay chưa có khung pháp lý quy định cụ thể về tín dụng ngân hàng đối với các dự án PPP; tuy nhiên, quán triệt chủ trương của Đảng, Nhà nước về việc hỗ trợ phát triển cơ sở hạ tầng, đặc biệt là hạ tầng giao thông, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, của địa phương, ngành Ngân hàng luôn dành nguồn lực nhất định tài trợ cho các dự án PPP. “Nhiều dự án lớn, trọng điểm ngành giao thông như: hầm đường bộ Đèo Cả, cao tốc Bắc Giang - Lạng Sơn, cao tốc Trung Lương - Mỹ Thuận... đều được tài trợ vốn từ kênh tín dụng ngân hàng” - ông Tú dẫn chứng.

Các chuyên gia cho rằng, nhiều dự án khả thi để thu hút đầu tư PPP, nhưng hiện đang được các cơ quan, địa phương dùng nguồn lực công để đầu tư như: Dự án đường cao tốc Phan Thiết - Dầu Giây, Dự án cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu… Trong khi nhiều dự án khó, lưu lượng xe dự kiến thấp thì lại kêu gọi PPP, là chưa phù hợp với chủ trương của Đảng, Nhà nước về xã hội hóa. 

Nguồn lực công chỉ nên tập trung vào địa bàn khó khăn, nơi tư nhân không có điều kiện để làm; còn lại cần tăng cường thu hút đầu tư từ xã hội. Do đó “cơ quan chức năng cần quyết liệt đề ra giải pháp thúc đẩy thu hút, triển khai PPP trên thực tế” - chuyên gia Nguyễn Minh Phong đề nghị.